Frenk (Patreon)

30 Ekim 2009

“Tayland’da yabancılara falang Kamboçya’da barang diyorlar. Fransa’ya ise sırasıyla Farangset ve Barangdenmekte. Bu kelimeler bizdeki frenk ile aynı kökten mi gelmektedir? Kamboçya’da pazar yerlerine psar denmekte. Acaba bizdeki pazar kelimesinin oraya yansıması olabilir mi,” diye sormuş geçenlerde Kamboçya’ya sefer eden bir okurum.

Etiyopya günlerim gözümün önünde canlandı. Orada da her türlü beyaz yabancıya färänci diyorlar, bizim ‘hadi län’ deyiminde kullandığımız /a/ ile /e/ arası sesle. Üç kilometre öteden beyaz adamı görüp üç yüz tane çocuk “Ferenci ferenci ferenci” diye çığlık çığlığa bağırarak koşturuyor. Evet Frenk demek. “Gâvur” vezninde söyleniyor.

Kamboçya hakkında bilgim sıfır. Maamafih çarşı ve pazar kavramı Ortadoğu medeniyetinin o kadar güçlü bir ögesi ki, ve Hint Okyanusunun dört bir köşesinde ticaretle İslamiyet o kadar özdeşleşmiş ki, ona da hiç şaşmam. Etiyopya’da öyle, Madagaskar’da öyle, Sri Lanka’da öyle, Endonezya’da da sanırım öyleymiş. Çarşı yerindeki küçük esnaf hemen hemen her zaman Müslüman. Yüzde sekseni Budist yahut Hıristiyan olan ülkede taşranın bir ufak kasabasına geliyorsunuz, çarşı sokağı boyunca ıvır zıvır satanı, bakkalı, nalburu, berberi, terzisi, işportacısı hepsi Müslüman. Çarşı caddesinin ana kavşağında da kilise yahut tapınak değil cami var. Ne iştir bilmem, ama “Osmanlı Devletinde ticaret gayrımüslimlerin elindeydi” diye anlattıkları şeyin tam nasıl bir şey olduğunu anlamakta faydalı bir deneyim olduğu kesin. “Haa demek ki Osmanlı’da da vaktiyle böyleymiş ama tersinden” diye kafanızda olay şekilleniyor.

*

Biraz daha geniş düşünsen şöyle sonuçlara varmak da mümkün. Demek ki Batı emperyalizmi adamlara hep “yabancı”yı çağrıştıran izler bırakmış. Ortadoğu emperyalizmi ise iyi kötü topluma daha bir entegre olmuş, faydalı şeylerin adıyla anılıyor, psar gibi...

Gene de böyle şeylere çok güvenmeyin derim. Tam tersi sonucu çıkartacak on tane örnek sayarım gerekirse. Kim demiş dünya basit bir yer diye?