Hırsız Vasil (Patreon)

26 Ekim 2009

Malazgirt’te Türkler Bizans devletinin canına okuyunca yalnız beylik kurmaya hevesli Türk komutanlara değil tabii, Bizans düzeninde şu ya da bu nedenle canı sıkılan Ermeni beylere de gün doğmuş. Bakıyorsunuz, 1071’i izleyen on beş yılda Anadolu’da imparatorluk ilan eden, orada burada kale zaptedip beylik kuran, fetihlere girişen bir düzine kadar Ermeni asıllı Bizans askeri var. Sonra bunların soyuna ne olmuş bilmem. İhtimal, A) Fütuhattan vazgeçip marangoz yahut terzi oldular, B) devir bunların devri deyip hidayete erdiler, çocuklarına da tembih ettiler “oğlum Ermenice konuşma şimdi laf eden olur” diye.

Buyurun, Emin Oktay’ın tarih kitabında yazmayan türden bir hikaye. “Büyük Ermeni beylerinden” diye tarif edilen Koğ Vasil, 1082 senesinde Behesni yakınındaki Keysun kalesini zaptedip hükümdarlık ilan etmiş. Adıyaman ve Maraş illerini kapsayan alanda hüküm sürmüş, Birecik padişahı olan Ebul Garib ile beraber (adına bakmayın, o da Ermeni) çok cenklere katılmış. Hangi icraatından dolayı Koğ yani “Hırsız” lakabını kazanmış bilmiyorum.

1113’te ölünce yerine yeğeni Dığa (“Oğlan”) Vasil geçmiş. Fırsattan istifade Urfa’nın Fransız hükümdarı Baudoin du Bourc buna savaş açmış. Oğlan Vasil uzaktan akrabası olan Bizans imparatorundan yardım istemiş; o da “al sana bu yetsin” diye Peçenek Türklerinden bir süvari birliği göndermiş. Yardım işe yaramamış, heyhat, Baudoin harbi kazanmış. Vasil’i yakalayıp gözlerini kör etmiş, ama sonradan acıyıp İstanbul’a gitmesine izin vermiş.

Behesni’nin şimdiki adı Besni, Adıyaman’ın ilçesi. Süryanice bir isim olmalı; yanılmıyorsam “Kaleli” ya da “Kaleiçi” gibi bir şey demek. O yöredeki yer isimlerinin çoğu Süryanice-Aramicedir. Buna karşılık Keysun Rumcaya benziyor, tıpkı Kayseri’deki Muncusun, Tavlusun, Hormusun, Aksaray’daki Mamasun’la Dadasun, İçel’deki Apsun, Sivas’taki Mudasun ve Kesresun gibi.1

1 (2013 notu) Bunu yazarken bilmiyordum, sonradan öğrendim ki Yunanca biçimi -ssós ile biten yer adları Türkçede genel kural olarak -son veya -sun biçimini alıyor. Misal, Sinassos > Sineson, Agalassos > Ağlasun, Arabissos > Arapsun, Dadassos > Dadasun, Mundassos > Mandasun, Taurassos > Tavlusun, biraz farklı bir ağızda Termessos > Tırmısın. Maamafih Keysun’un aslını halâ bilmiyorum. Kaissos veya Kagessos gibi bir şey olmalı.

(2019 notu) 9. yy’a ait Bizans kaynağında Kaisós, belirtme hali Kaisón olarak geçermiş. Bu isim, 6. yy’da hüküm sürmüş meşhur Necd meliki İmrul Qays’ın adının Rumca yazımı olan Kaisos’u anımsatıyor. Büyük olasılıkla Arapça Qays kişi adından veya Banû Qays soy adından türemiş olmalı.