Tabanca (Patreon)

3 Ekim 2009

Nalbantların kullandığı tabanca adı verilen bir alet varmış, şekli biraz J harfine benzermiş, uzun ucundan tutulurmuş, atın toynaklarının altını temizlemeye yararmış. Şimdi bunun öteki tabancayla ne alakası var diye sormuş bir okurum. Patlamaz etmez, acaba şekli eski devir tabancalarını andırdığından midir?

Yok, nalbantlık literatürüne vakıf değilim. Elimin altında nalbant terimleri sözlüğü de yok. Ama ipucunu hemen görebiliyorum. Atın ayağının tabanını tabanca ile yontuyorlar. Belli ki ya A) taban şeysi gibi bir anlam kastedilmiş, ya da B) atın tabanına taban değil tabança denirmiş.

Tabanca Türkçede el ayası demek aslında. Elin pembe derili olan iç kısmının adı: ayağın tabanı, elin tabancası olur. Türkiye Türkçesinde 14. yüzyıldan itibaren özellikle “tokat, şamar” anlamında kullanılmış. Misal: mübarek yüzine bir tabanca urup devirdi... bir niçe tabanca ile ruhsar-ı latifini mecruh idüp... meh-veş yüzine urdu felek gam tabancasını...

1680 tarihli Meninski sözlüğü tabanca için “tokat, şamar” diyor sadece, başka anlam kaydetmemiş. “Avuçla tutulan küçük piştov” anlamı sanırım en erken 19. yüzyılda beliriyor. (Sözlüğümde 15. yy diyor; hatadır, düzeltiyorum.) “Avuç içi” anlamında mı kullanılmış, yoksa tokat sesine mi gönderme yapmışlar ondan emin değilim maamafih.

Piştov daha eski, en az 18. yüzyıldan beri var. Aletin kendisi Alman icadı, ama piştol değil de /v/ ile piştov olması Macarcadan alındığını gösterir sanırım, çünkü Macarlar da öyle telaffuz ediyorlarmış.