Kelimebaz 162 - Tehcir (Patreon)

24 Nisan 2009

Bazı detaylar vardır yüz defa bakar görmezsin, fark edince de hayret edersin daha önce nasıl atladım diye.

Arapçada tehcîr yok. Daha doğrusu var da, alakasız bir marjinal kelime, “sabah güneş doğmadan yola çıkmak” demekmiş. Osmanlıca sözlüklerde geçmiyor. Geçen yüzyıl başlarında piyasada olan bellibaşlı dört sözlükte (Vefik Paşa, Redhouse, Şemseddin Sami ve Naci) bu kelime yok.

1915’te Tehcir Kanunu çıkardılar diye yazmış koca koca tarihçiler. Kanun metnini okuyorsun böyle bir kelime geçmiyor. “Nah belge!” diye gösterdikleri telgrafnamelerde vesairede yok. O günlerde çıkan gazetelerde yok. Normalde susmuşlar, mecbur kalınca sürgün demişler, “aher mahalle nakil” demişler ama tehcir dememişler. Düşünürsen tehcir diye bir KAVRAM da yok. Hicret ettirme ne demek? İnsan göçse kendi göçer. Göçmeyip de zorla gönderirsen Türkçede bunun adına sürgün etmek derler. Öbür türlüsü bildiğin kıvırtmacaya girer: hani biz öldürmedik “etkisiz hale getirdik,” öyle.

Kelimenin birdenbire ortalığa dökülüvermesi 1918’in Kasım ayıdır. İttihat Terakki diktatörlüğünün yıkılıp muhalif gazetelerin çıkmaya başladığı, milletin gözü önünde olup biten hadisenin DEHŞETİNE aydığı günler yani. Olayın özü psikolojik sanırım. Aniden yüzleşmek zorunda kaldıkları cinayete isim vermekten ürkmüşler, iğneciye götürülen çocuklar gibi ürpermişler sanki. Türkçede var olmayan ve gerçek bir anlam ifade etmeyen bu garip, egzotik, tek kullanımlık kelimeyi, şoke edici hakikatle aralarına kalkan gibi koymuşlar.[1]

İnsanoğlu bir yerden sonra şoku taşıyamaz; rahatsız edici gerçekten kaçmak için olmadık savunma mekanizmalarını harekete geçirir. Ya hakikat algısını kaybederek delirir. Ya da o hakikatten kaçmasına yardım eden herhangi bir şeye veya kişiye akıldışı bir tutkuyla sarılır.

Şu “Çılgın Türkler” hadisesini bir de bu yönden ele almak gerekir belki.

[1] Sonradan sevgili Sait Çetinoğlu işaret edince öğrendim. 1916 ortalarından itibaren mülki makamların resmi yazışmalarında tek tük geçiyor tehcir sözcüğü. 1917 örnekleri yok. 1918 Kasım ayında bomba gibi gündeme düşmüş.