Kelimebaz 161 - Meryem (Patreon)

23 Nisan 2009

Köşeyazarlığı mesleği acayip iş. Şaşılacak kadar candan mektuplar alıyorum. İnsanlar kalplerini açıyorlar, hayallerini ve kuşkularını anlatıyorlar, olmadık konularda tavsiyemi soruyorlar. Bazen mecbur, Güzin Abla’lığa soyunuyorum. Herkese cevap yetiştiremediğim için kahroluyorum.

Geçen gün biri yazmış, sanırım Karadeniz Bölgesi’nden, yeni doğan kızına Rumca isim koymak istediğini söyleyip fikrimi sormuş. Ağır sorumluluk ama pas geçmeyi de gururuma yediremedim, Maryam adını önerdim. Hem Türkçe karşılığı var hem sanki Meryem’in biraz “modern”/alafranga versiyonu gibi duruyor. Yarın öbür gün soran olursa kıvırtabilirsin.

Tahminlerimizin aksine orijinal Meryem, İsa’nın annesi olan Maryâm değil, Musa’nın kızkardeşi olup Tevrat’ta kadın peygamber (nabîyâh) olarak adı geçen Miryâm. Adının anlamı çok tartışılmış. İbranice MRH veya MRY kökünün bir anlamı “isyan”, diğer anlamı Arapça mırra gibi, “öd, acı, zehir”. Böyle isim olmaz diyenlere göre isim İbranice değil eski Mısırca mry olmalı, yani sevgili veya sevilen, hatta mry-amun, yani Tanrı Amun’un sevdiği. Musa ve ailesi Mısır’da doğup büyüdüğüne göre bu da yeterince makul görünüyor.

İsa’nın annesi olan Meryem ilk adaşından bin küsur yıl sonra yaşamış. Adının Miryâm değil fetha (yani pattah) ile Maryâm olması Aramice etkisi gösterir diyorlar; zira bu tarihte Yahudistan ahalisi İbranice konuşmayı çoktan unutmuş, onunla akraba ama ayrı bir dil olan Aramiceyi benimsemişti.

İncil’de Meryem’in adı kısaca ve yüzeysel olarak geçer. Hıristiyan inancında önemli bir yer kazanması ikinci yüzyıl başlarında Anadolu’da, özellikle de bizim Efes civarında gerçekleşmiş görünüyor.