Kelimebaz 160 - Makrame (Patreon)

22 Nisan 2009

TDK’ya sorsan “makrome”, Fransızcası da macremé imiş, “kalın iplikle elde örülmüş iş”. Nereden tutsan yanlış: bir kere Türkçesi makrome değil makrame, Fransızcası da macramé. 1990’larda Türkçeye girmiş bir kelimenin Fransızcadan alınması akla ziyan, İngilizceden alındığı belli. Üstelik elde örülmesi şart değil piyasada makina işi tonla makrame var. Vatanmillet goygoyu yapacağına işini düzgün yap dese biri, haklı olmaz mı?

Bir önceki satırda makrama deyip mahrama maddesine gönderme yapmışlar “bazı bölgelerde kadınların manto üstüne giydikleri geniş işlemeli örtü” diye. Bundan da uyanmamışlar.

Kalın iplikle yapılan örgü işi anlamında makrame sanırım son 30-40 yılda moda oldu. İngilizceye Fransızcadan alınmış tabii, ama Fransızca esas eski anlamı başka: “her türlü dantel, tığ işi”, özellikle de kenarı dantelli mendil veya el havlusu. Fransızcaya 19. yüzyılda İtalyancadan gelmiş, İtalyancası da “oya işlemeli mendil veya havlu”. O nereden gelirmiş? Tabii ki Bursa’dan. Ya sözcük? O da Türkçe. Bakıyoruz Meninski sözlüğüne, doğru yazım makrame, halk arasında mahrama denirmiş, “mendil, ter bezi, el havlusu, destmal” demekmiş, sene 1680.

Yapıca Arap kökenli bir kelimeye benziyor ama Arapça sözlüklerde yok. Miqrâm ve maqârim var “işlemeli perde ve yatak örtüsü” anlamında, qarm yani “oymak, kemirmek” fiilinden. Nasıl ki oymaktan oya, öylece qarm’dan miqram – mantıklı duruyor. Ama makrame tabiri Türkçede mi türemiş, yoksa Arapçanın unutulmuş bir köşesinde varmış da oradan mı alınmış, onu çıkartamadım.

Demek ki neymiş? Arapçadan Türkçeye, oradan İtalya’ya, oradan Fransa’ya, oradan Amerikanya’ya, oradan da son yıllarda aslını unutmuş olarak gerisin geri Türkçeye. Hem de her aşamada kabuğu biraz kalınlaşmış, anlamı biraz kaymış olarak. Otur, film gibi izle: o kadar ilginç bir macera.