Kelimebaz 152 - Çatana (Patreon)

13 Nisan 2009

1853 yazında Rusya o zamanlar Memleketeyn (“iki memleketler”, yani Eflak ve Boğdan) adı verilen Romanya’yı işgal eder. Rusların her an Tuna’yı aşıp Bulgaristan’a girmesi beklenirken Türk ordusu beklenmedik iki kontratakla bunu en azından bir süre geciktirmeyi başarır. 5 Kasım’da Olteniça’da, 5 Ocak 1854’te Çatana’da Tuna’yı geçen Türk birlikleri Rusları yenilgiye uğratır. Bir önceki savaşta Rusların iki ayda Bulgaristan’ı çiğneyip Çatalca’ya dayandığını hatırlayan İstanbul ahalisi bu başarıları sevinçle karşılar.

Rusların güneye sarkmasından çekinen İngiltere ve Fransa bu esnada zehir zemberek bir ültimatom verip donanmalarını Karadeniz’e gönderirler. 12 Mart’ta Rusya’ya karşı Osmanlı-İngiliz-Fransız ittifakı imzalanır. İki yıl sürecek meşhur Kırım Harbi başlar.

İttifakı kutlama babında İngiltere Türkiye’ye en modern tipte iki buharlı gemi hediye eder. Bunlardan birine Olteniça, diğerine Çatana adı verilir. Olteniça Tuna’ya gönderilir, Çatana İstanbul’da alıkonur, Boğaz’da bir yukarı bir aşağı gezinip şov yapar, bir müddet İstanbul halkının dilinde dolaşır. O günden itibaren İstanbullular, Şehir Hatlarının eski tip ufak gemilerine yahut irice römorkörlere benzeyen buharlı teknelere çatana adını verirler. Benim çocukluğumda hala yaygın terimdi. Şimdi unutulmaya yüz tuttu, Bostancı’da bir balık lokantasının adı olarak yaşıyor.

Çatana’nın Romence adı Cetate, GoogleEarth’te 44 6’ kuzey 23 3’ doğuda görülüyor (adını yanlış yere kaydırmışlar ama).

Cetate’nin etimolojisi de “vay canına” dedirten cinsten, ama yetsin bu kadarı.[1]

[1]Cetate Romence “surla çevrili kent” veya hisar demekmiş. Latincesi tabii civitas (ekli hali civitatem vb.), ki İtalyancada città veya cività, İspanyolcada ciudad, Fransızcada cité, İngilizcede de Fransızcadan gelme city olur. Hepsi “kent” demek. Ama aslını düşünürseniz, kastedilen şey “surla çevrili korunaklı yer”dir.

Romence Cetate (/çetatı/) Türkçede neden Çatana olmuş? Onu araştırmaya üşendim doğrusu.