Kelimebaz 151 - Kıtıpiyos (Patreon)

11 Nisan 2009

Kıtıpiyos nedir diye sormuş bir arkadaşımız, sanki Gugıl bitti artık her şeyi Nişanyan’a soruyoruz. Cevabı basit. Rumca Egyptos Mısır, Egyptios Mısırlı, telaffuzda Kiptios olur. Mısır’ın Arap-öncesi yerli halkına verilen Kıptî adı da buradan. Çingene milletinin Mısır asıllı olduğu eskiden yaygın bir yanılgıydı. O yüzden eski kullanımda Çingene yerine Egyptios veya Kıptî denildiği olur. Kıtıpiyos bu bağlamda Çingene demek sanırım.

Yetmişikibuçukuncu millete şimdi artık “Çingene” demek de saygısızlık sayılıyor; onun yerine, kendi kendilerine verdikleri isim olan Romveya Roma kullanılıyor. Bunun İtalya’da bir şehir olan Roma ile alakası yok. Kendi dillerinde “insan” demekmiş esasen.

Çingene sözcüğünün nereden çıktığı ise karışık bir konu. Batı kaynaklarına bakarsan Rumcadır diyorlar. Bizans metinlerinde ilk 13. yüzyılda kaydedilen Tsínganos sözcüğünü tanık gösteriyorlar. Ama Rumca bir anlamı olmayan bu kelimenin yapı bakımından da Rumcaya benzemediği muhakkak. Son zamanlarda epey taraftar bulan bir görüşe göre sözcüğün aslı Ortaasya Türkçesinde çığan, Anadolu Türkçesinde çığay diye geçen kelime olabilir; “fakir, sefil” demekmiş. Benim aklıma da bu yatıyor gibi. Belki Türkçeden Rumcaya, oradan geri Türkçeye geçiş düşünülebilir. Kalın sesli çığan’ın ince sesliye dönüşüp arkaya da –e alması bu şekilde açıklanabilir.

İtalyanca Zingaro (/tzingaro/) ve Fransızca TziganeRumcadan geçen biçimler. İngilizce Gypsy ise aynen “Mısırlı” yahut “Kıptî” demek. Halbuki adamların Mısır’la alakası yok, 11. yüzyıl gibi bir tarihte Hindistan’dan gelmişler, Anadolu üzerinden Avrupa’ya yayılmışlar.

Anadolu tarihini anlatırken, peki Alpaslan Malpaslan kadar olmasın ama, “atalarımız Asya’dan geldi” diye bunu da araya eklemek gerekmez mi? Nereden baksan bir milyon vatandaştan söz ediyoruz. Onların tarihi de bu ülkenin tarihi değil mi? İlla kılıç zoruyla gelmek mi gerekiyor?