Kelimebaz 142 - Canavar (Patreon)

31 Mart 2009

Adem’in zevcesinin adı İbranice hawwâ, H-Y-W kökünden “canlı varlık” yahut “yaşayan”. Belki tüm canlıların yahut en azından insanların anası anlamında bu adı vermişler. Arapçası yine kalın ha ile Hawwâ olarak geçiyor. Yunancası Hêva, Eski Yunanca kelimelerin başındaki /h/ Latincede daima yutulduğu için, Latincesi de Eva. Hakkında müzikaller yazılan Arjantin diktatoriçesi Eva Peron’un adı Türkçede herhalde Havva Binektaşı oluyor.

Arapça, biliyorsunuz İbraniceyle akraba bir dil, ikisi de Sami dilleridir, bilmem hatırlatmam gerekir mi. Aynı kök H-Y-W şeklinde Arapçada da mevcut, aynı anlama geliyor. Türevleri hayâ’at  yani yaşam, haywân yani “canlı varlık” yahut “yaşayan”. Bir de muhayyâ olmak var, yani canlanmak. “Müheyya oldu meclis sakiyâ peymaneler dönsün” diye şarkısı bile var, Zekâi Dede’nin, tahir buselik makamında, güzeldir.[1]

Peki hayvanın Farsçası nedir diye soran olur diye onu da hemen söyleyeyim. Tabii ki cânâver. Cân bildiğimiz hayat, -âverde sahiplik bildiren ek, toplasan ne eder? “Canlı”. Farsçada sivrisinekten zürafaya kadar tüm hayvanlar cânâverdir. Türkçede de canavar yakın döneme kadar her türlü canlı mahluk, hayvan anlamında kullanılırdı. Köylü ağzında hala öyledir, fino kadar köpeğe canavar derler. 17. yüzyıl sözlüklerinde canaver = her çeşit hayvan, özellikle yaban domuzu diye geçiyor. Zannederim bir nedenle (mesela kibarlık gereği) adı söylenemeyen hayvanlara kestirmeden canavar demişler, oradan kelimenin Türkçe anlamı adım adım kaymış. Canavar adam = hayvan adam.

Havvayı da canavar ettik ya, bakalım feministler ne diyecek?

[1] Karıştırmışım, bu beste III Selim’in, hüseynî makamında. Aklımda olan Zekâi Dede’nin hisarbuselik bestesiydi, “Yar olmayacak cam-ı safayı çekemez dil”. Peymane ile cam yüzünden beynim kısa devre yapmış herhalde.

Otuz beş yıl önce üniversite için Amerika’ya ilk giderken yanımda bu ikisinin kasetini götürmüştüm, bir de Gustav Leonhardt’dan Bach’ın Die Kunst der Fuge’sini. Bu kadar iyi bildiğim bir şeyi nasıl yanlış yazarım? Doğrusu yaşlanıyor muyum diye dehşete düştüm.