Kelimebaz 123 - Yunan (Patreon)

9 Mart 2009

Elen milletinin boylarından biri olan Ion veya Iaon’lar milattan bin yıl kadar önce Ege’yi aşıp bugünkü İzmir ve Aydın’ın kıyı şeridine yerleşmişler. Toplam 12 kent kurmuşlar. Bunlar zamanla kalkınmış, Akdeniz ticaretine hakim olmuş, uygarlıkta büyük adımlar atmış. MÖ 540 civarında memleket İran İmparatorluğu’nun egemenliğine girdikten sonra dahi buralı sanatçılar, alimler, maceracılar ta Afganistan’a kadar cirit atmaya devam etmişler. İranlıların bunlara verdiği ad Yaôn. İlgi sıfatı Yônân. Diğer Şark dillerinden İbranicede Yaôn,[1]Hintçede Yavana geçiyor. Araplarda /o/ sesi olmadığı için mecburen Yûnândemişler. Ortaasya Türkleri de dünyanın bu taraflarında olup bitenden İslam dünyası aracılığıyla haberdar oldukları için, zannederim kelimeyi Arapça şekliyle almışlar.

Elen dünyasının öteki ucunda da buna benzer ama zıt süreç yaşanmış. Bugünkü Yunanistan’ın kuzeybatı kıyısında, Arnavutluk’un oralarda oturan Graik boyu, komşu halkların gözünde Elen milletinin has temsilcisi olarak görülmüş. Latince Graecus adından, bugün Batı dillerinde kullanılan Greco, Gréc, Greek, Grieche vb. biçimleri türemiş.

Adamların kendilerine verdiği isim ne biri ne öteki, Hellên. Bin küsur yıl boyunca Hellên olmak, burnu hayli havada bir ayrıcalık belirtisi olmuş. Ancak Hıristiyanlık zuhur ettikten sonra piyasası düşmüş, Romaiós(Rum) olmak tercih edilmiş, Hellên ise aksine “dinsiz, kâfir” gibi kötü bir anlam kazanmış. Modern çağda Rigas ve Korais gibi devrimci düşünürlerin etkisiyle yeniden canlandı, dinden bağımsız olarak kurmaya çalıştıkları yeni Yunan ulusal kimliğinin adı oldu. Modern dilde sözcük aynen eskisi gibi ἕλλην yazılıyor ama Elin diye söyleniyor. Bizde entel kesimin bazen kullandığı Elen, aynı adın Fransızca telaffuzudur.

Bunca senelik komşuna neden Arapça, olmadı Fransızca isim verirsin diye sorarsanız onun cevabını bilmem.[2]

[1]Denis Ojalvo İbranicemi düzeltmiş:

Yunan kelimesinin İbranice yazılışı yud-vav-nun veya yud-vav-vav-nun şeklindedir ve her iki durumda da Yavan olarak okunur.

[2]Caner Fidaner, Yunan mı Yunanlı mı konusunu açmış, ki ezeli münazara konularından biridir. Cevabım:

Macarlı, Sırplı, Ulahlı... Osmanlı kullanımında mevcuttur ama günümüzde ulus adına -lı eklenen başka örnek düşünemiyorum. Ama bu işlerde mantık aranmaz ki? Ahali arasında “Yunanlı” kullanılıyorsa bence zararı yok derim.

“Yunan” isim olarak kullanıldığında biraz aşağılayıcı bir tınısı olduğundan (“Yunan geldi İzmir’i yaktı”) Yunanlı diye bir türeve ihtiyaç doğmuş olabilir mi?