Kelimebaz 116 - Lolita (Patreon)

27 Şubat 2009

İspanyolca kadın isimleri müthiştir. Dolóres “acılar”, Mercédes “merhametler”, Soledád “yalnızlık”. Deli mi bunlar diye düşünmeyin, bunlar Meryem Ana’nın sıfatları. Maria de Dolores = Acıların Meryemi. Maria de Mercedes = Merhametlerin Meryemi. Maria de Soledad = Yalnızlığın Meryemi. Dokunaklı ve güzel isimler, biraz arabesk kaçsa da.

Dolores’in kısaltılıp sevimlileştirilmiş hali Lola, onun da küçüğü Lolita, “Doloresçik”. Vladimir Nabokov’un acımasız güzellikteki romanının kahramanının adıyken, 1997’de Melanie Griffith’in oynadığı film sayesinde bütün dünyada tanındı.[1]Türkçede 1998 ortalarından itibaren küçük harfle cins isim olarak örneklerini buldum, “cinsel cazibe sahibi küçük kız” anlamında kullanılıyor. Sözlüklerde henüz yok, yakında girer, girmesi lazım. Önemli bir kavram, başkaca Türkçe karşılığı da yok.

Dolores nasıl Lola oluyor’un cevabı basit: vurgulu heceyi al, ikile, dişi olduğu için –a ile bitir. Erkek olsa Lolo olur. İspanyolca, İtalyanca, Yunanca gibi çok kuvvetli hece vurgusu olan dillerde tipik.

*

Sözlüğümün yeni baskısı çıkacak, harıl harıl son yıllarda çıkan yeni kelimeleri derleyip eklemeye çalışıyorum ki eksik meksik demesinler. Sürpriz olan ne biliyor musunuz? Galiba Türkçenin son yüz yirmi yıllık evrimine oranla en az sayıda yeni kelimenin çıktığı dönemde yaşıyoruz.

Sebebini başka zaman anlatırım, şaşırtıcı çünkü.[2]

[1]Birkaç kişi Lolita kavramının bu filmden belki 35 yıl önce popülerlik kazandığını hatırlattı. Kubrick’in harikulade Lolita’sını nasıl unutabilirim?

Nabokov’un romanınından ilk Lolita filmi 62’de çekildi. Stanley Kubrick çekmişti. Ciddi gerilim barındıran, insanı rahatsız eden çarpıcı bir filmdir. James Mason ve Shelley Winters oynamıştı. O film sayesinde hem dünyada hem Türkiye’de tanındı Lolita. Ben Lolita lafının bizde yaygın değil ama seyrek de olsa özellikle magazin dünyasında kullanıldığını hatırlıyorum. Mesela Ses ve Hayat mecmualarında büyük ihtimalle rastlanabilir Lolita’ya. Muhtemelen de şöyle geçmiştir: Türk Lolita’sı...

Los Angeles’ten yazan bir başka okurum 60’larda Lolita denince akla Hülya Koçyiğit’in kızkardeşi Nilüfer Koçyiğit’in geldiğini anımsattı.

[2] Çok doğru bir genelleme değil, ama doğruluk payı var. Çünkü son yıllarda çoğu İngilizceden Türkçeye giren kelimeler usulen İngilizce imlaya göre yazıldığından “Türkçe” olarak algılanamıyor. TDK sözlüğünde yüz yıldır gün yüzü görmemiş acayip kelimeler var ama mesela e-mail ve wireless yok. Çünkü Türkçe bilen her Allah’ın kulu bu kelimeleri bilse ve her gün Türkçe cümlelerde rahatça kullansa da, dil polisine göre telgraf ve manyetolu telefon Türkçe ama bunlar Türkçe değil.