Kelimebaz 115 - Sema (Patreon)

26 Şubat 2009

Arapça semâ’, esas anlamı “üst, yüksek, en üstte olan”. Bizde en çok “gökyüzü” anlamında kullanılır. Arapçada evin damına da semâ adı verilir. Ayakkabının üst kısmı, yani tabanı haricinde kalan kısmı da semâ’dır. Bir başka anlamı “gökten yağan rahmet ve bereket”tir. Mâ-üs semâ zemzem suyuna verilen bir admış, İslam öncesi devirden beri.

Sümeyye Arapça semâ’nın küçüğüdür, semâ’cık demektir. Zannederim kişi adı olarak kullanıldığında ikisinde de “gökten gelen rahmet” anlamı kastedilmiş. “Gökten yağan küçük rahmet”, ne güzel isim!

Mevlevi dervişlerinin zikrine semâˁ denir. Bu ayrı kelime, sonu ayınla, redaksiyonda inşallah c diye düzeltmezler. “Dinleti” demek, yani bildiğimiz konser ya da resital, “dinlemek” anlamına gelen sin-mim-ayn kökünden. Alaturka müzikteki semâˁî usulünün adı acaba Mevlevi ayininden mi geliyor, yoksa “kulaktan dolma, işitip çalma” tarzında bir anlamı mı var, bilmiyorum.

Daldan dala atlıyorum gerçi ama bu da ilginç, bakın. ˁSemâˁ’nın İbranicesi şamaˁ, tıpkı selam’la şalom gibi. Hz. İbrahim ileri yaşta Allah’ın bir mucizesiyle çocuk sahibi olunca adını “Allah işitti” anlamında işmaˁ-el koymuş. Aynı çocuk ya da onun kardeşi Kuran’da İsmâˁîl olarak geçiyor. İbranicedeki kısa el Arapçada neden uzun î ile îl olmuş onun nedeni de belli ama o kadar detaya girmeyelim şimdi.[1]

[1]Bir okurum Arapça ile İbranice arasında kurduğum tek yanlı ilişkiye itiraz etmiş:

Güneş Dil Teorisi gibi her Arapça kelimeyi bir yerden İbraniceye bağlama huyunuzu pek anlayamadım. Eğer iki ses benziyorsa demek ki o ötekinden almıştır mı oluyor? O zaman Amazon “ammauzun” diyenlere gülmeyelim. İki ses söyleyip ardından demek ki onlardan almışlar fetvasını veriyorsunuz. Düz mantık gibi...

Kısaca şöyle netleştirmeye çalıştım:

Arapça ile İbranice/Aramice arasında Sami kökünden gelen geniş bir ORTAK kelime hazinesi var. AYRICA İslam dinine ait terminolojinin neredeyse tamamının İbranice/Aramiceden alınmış olduğu gerçeği var. “Dinleme” anlamındaki semâˁ besbelli Arapçada orijinal, yani alıntı filan değil. Ama İsmail sözcüğünü Arapçadan türetmek imkansız, bariz bir alıntı. Arapça olsa Esmaˁullah olurdu. (...)

Tarihte pek çok toplum dini terminolojiyi yabancı bir kültürden almayı tercih etmiş. Türkler Arapçadan, Avrupalılar Latinceden, Latinler önceleri Etrüskçe, sonraları Yunancadan, Ermeniler Yunancadan, Yunanlar muhtemelen eski Anadolu ve Girit dillerinden, Çinliler Hintçeden, Japonlar Çinceden vb. Yabancı dil olunca daha “kutsal” ve “uhrevi” bir tınısı oluyor herhalde.