Kelimebaz 103 - Tazı (Patreon)

13 Şubat 2009

Pehlevice adı verilen İslam öncesi Fars dilinde Araplara tâzig veya tâçig adını vermişler. Muhtemelen tâzam (koşmak, dörtnala gitmek) fiiinden “yürük” veya “akıncı” anlamına gelen bir kelime ama kesin bilgi yok. Düşünürseniz Türkçe çapul kelimesi de çapmak (koşmak, dörtnala gitmek) fiilinden gelir, sanırım aynı bağıntı kurulmuş.

Modern Farsçası tâzî, aynı ikili anlama sahip. Esb-i tâzî = Arap atı veya yarış atı. Türkçede 13. yüzyıldan itibaren her iki anlamda geçiyor. Tâzî at = Arap atı. Tört peyğamber tâzî tilli erti= dört peygamberin dili Arapça idi. Bulabildiğim kadarıyla en erken 17. yüzyılda yarış köpeğine de tâzî (tazı) adı verilmiş. Yes, Osmanlılar eğlence için köpek yarıştırırlarmış.

Doğu İran lehçelerinde (ve bir Doğu İran dili olan Soğdcada) /z/ sesi /ç/ olur. Mesela Farsça rûza = Soğdca rûça, bildiğimiz oruç. Bu yüzden, İslamiyet’ten sonra Horasan ve Maveraünnehir’de Farsça-Arapça kırması konuşan fakat Arap kökenli kabul edilen Müslüman ahaliye çevre halkları Taçik demişler. Erken Türkçede ve Moğolcada bolca geçen oldukça aşağılayıcı bir tabir. Modern Tacik halkının adı oradan geliyor. Ermenice taçik de oradan gelir, bizim Batı lehçesinde dacig olur, “Türk” demektir, iyi bir manada değil.

Anlamı nasıl evrilmiş derseniz, al sana doktora tezi konusu derim.