Kelimebaz 95 - Tarım (Patreon)

4 Şubat 2009

Eski Ortaasya Türkçesinde “dağıtmak, saçmak” anlamında tarmak fiili var. “Tohum saçmak, ekin ekmek” anlamında da bu kullanılıyor, başka birçok dildeki eş anlamlıları gibi. Bugünkü Türkçede tarmak artık canlı bir fiil değil, ama darmadağın deyiminde izi kalmış. Anadolu ağızlarında “dağınık” anlamında darık yer yer kullanılıyor. “Her türlü ekin” anlamına gelen tarığda darı olmuş. Ses değişimi sürpriz değil, çünkü Eski Türkçede kelime başındaki /t/, Türkiye Türkçesinde /d/ olur, kurallı bazı istisnaları saymazsak. Fiilin kendisi yaşasaydı *darmak şeklini alırdı.

1930’ların Dil Devrimi hengamesinde bu inceliklere pek bakmamışlar. Divan-ı Lugat-it Türk’te keşfettikleri tarmak fiilinden “aha budur” deyip tarım sözcüğünü türetmişler, milli hisleri rencide eden ziraat sözcüğüne karşılık. Aralarında ilaç için bir tane ciddi dilbilimci olaydı *darımdiye düzeltirdi tahmin ediyorum.

Harita hastaları bilir, Çin’in Uygur ülkesinde bir Tarım Irmağı (ve adını ırmaktan alan Tarım Havzası) var. Lop Nur Gölü’ne doğru dağılıp bir sürü kola ayrıldığı için bu adı vermişler, öteki tarımla alakası yok. Gayet de mantıklı: deltanın Uygurcası tarım, Türkiye Türkçesi darımolmalı, derenin dağılıp saçıldığı yer anlamında.[1]

[1]Ege Üniversitesinden Dr. Hatice Şirin User yazımın bir zayıf noktasına parmak bastı:

Türkçe tarla sözcüğü de tarmak eyleminden türemiştir: Eski Türkçe metinlerde tarıglag biçiminde kayıtlıdır (örneğin 8. yüzyıla ait bir yazıt olan Taryat Yazıtı’nda bu sözcük geçer). Tarıg-lag (> tarla), yay-lag (> yayla) ve kış-lag (> kışla) sözcüklerinde olduğu gibi yer adı yapan +lag ekiyle türemiştir. Eski Türkçede sözcük içindeki ve sonundaki g sesleri Oğuz lehçesinde erir ve tarla bu şekilde ortaya çıkar.