Kelimebaz 92 - Ejderha (Patreon)

31 Ocak 2009

Esas sözcük ejdehâ, r’siz. İslam öncesi İran mitolojisinde geçen bir figür. Pehlevice, yani İslam öncesi Farsça biçimi ajî dahak. Ajyılan demek. Dahak, efsane çağında Cemşid’i devirip bin yıl İran’a kral olan kötü bir mahlukun adı. Anlattıklarına göre üç başlı ve üç ağızlıymış, iki omzundan birer yılan başı çıkarmış. Yılanlar uslu dursun diye her gün iki gencin beyniyle beslenirmiş. Kürt mitolojisinde de geçer. Ama ejdehânın adı Dahak’tan mı gelmiş, yoksa mitolojik bir kavram Dahak adıyla insan kimliğine mi büründürülmüş, ondan emin değilim.

Farsça –hâ çoğul takısı gibi durduğundan, şairler onu kesip ejder diye bir tekil uydurmuşlar. Orada esas ilginç olan sondaki –r sesi. Nereden çıkmış bilmiyorum.

Eski İran mitolojisinden Türkçeye geçmiş kavram çok. İlk elde aklıma gelenler dev, peri, cadı, Anka kuşu ve Kaf dağı. Zerdüşt kutsal metinlerinin dili olan Avesta dilinde devler daeva adıyla geçer. Bunlar eskiden tanrılarmış. Zerdüşt gelip yeni dinini ilan edince daevalar eski makamlarından alaşağı edilmişler. İnsanlara kötülük eden, düzenbaz, marjinal yaratıklara dönüşmüşler. Oysa eski İranca ile yakın akraba bir dil olan Eski Hintçede deva “tanrı” manasını korumuş, hala da öyle kullanılıyor. Hindu inancındaki 333 bin tanrının hepsi birer deva.Yahut devi, tanrıça.

Latince deus ile ondan türeyen Fransızca dieu de aynı Hintavrupa kökünden gelen kelimeler. İkisi de “tanrı” demek. (Buna karşılık ilaç anlamına gelen Arapça deva’nın bunlarla alakası yok.)