Kelimebaz 90 - Kandil (Patreon)

29 Ocak 2009

Latince candere “akkor gibi yanmak, ışımak”, /k/ sesiyle /kandere/ okunacak. Incandescere hemen hemen aynı, “içten ışımak”. Candidusesasen “akkor gibi”, ama uygulamada bildiğimiz beyaz rengin adı. Candidatus “beyaz giyinmiş” demek. Eski Roma’da yılda bir yapılan seçimlerde kamu görevine talip olanlar düz beyaz toga giyermiş, dolayısıyla bugün hala İngilizcede bir işe aday olan kişiye candidate deniyor. Candela da bildiğimiz mum ya da arkeoloji müzelerinde bolca gördüğünüz tipte pişmiş kilden yapma yağ kandili. Küçültme eki olan –ela ile, “ışıkçık” manasında.

Burada anlatması uzun sürecek nedenlerle Latince kelime başındaki /ka/ sesi 15. yüzyıldan önce Fransızcada /şa/ olmuş. Bazen filan değil, HEP öyle. O yüzden mumun fransızcası chandelle, havai fişeğe de öyle diyorlar. Bizde şandel futbol terimidir, topu havai fişek gibi havaya dikmek anlamında.

Roma İmparatorluğu MS 640’lara dek 700 küsur sene Suriye ile Mısır’ı, daha da uzun süre Kuzey Afrika’yı yönetmiş. Yerli ahali pek Latince konuşmamış ama ister istemez bir sürü Latince kelime yerel Arami, Kıpti ve Berberi dillerine girmiş. Bunların çoğu ticari mallar, teknik ürünler, idari işlem ve hizmet adları, para ve tartı birimleri vs. Kandilâ eski Suriye Aramicesinde aynen kullanılıyor. Arapçaya sanırım oradan geçmiş. Arapçadan da Türkçeye gelmiş. Nereden nereye.

Hisse: Kullandığımız her kelimede, adeta arkeolojik katmanlar gibi, dünya tarihinin izleri var.