Kelimebaz 79 - Sevan (Patreon)

18 Ocak 2009

Sevan Kürtçede şemsiye demekmiş, hadi bakalım! Fransızcada da “tedip eden, şiddetle cezalandıran” gibi bir anlamı var – ki normal şartlarda kuzu gibi adamım, hiç öyle şeylerle alakam olmaz. Türkçede Sevan nedense hep kadın adı olarak algılanıyor. “Sevan Hanım” diye mektup yazanlardan bıktım usandım. Hepsine bıyıklı, kel kafalı resmimi gönderip “iltifatınıza teşekkür ederim, görüşelim” diye cevap yazıyorum.

Rahmetli babam hem Ermenice olsun hem dini bir anlamı olmasın hem Frenk özentisi olmasın diye Sevan adını bulmuş. Sevan Ermenistan’daki büyük gölün adı. Daha doğrusu gölün değil, göl üzerinde bulunan ve eskiden yerleşim yeri olan adanın adı. Şimdi o adada son derece fotojenik iki tarihi kilise ile harabeler var. Sovyet döneminde toprak doldurup kıyıya bağlamışlar. Turistik olmuş.

Van Ermenice “köy, mezra, yerleşim yeri” anlamına gelen bir kelime. Onlarca köy ve kasabanın adında geçer. Mesela eski adı Tuşba yahut Tosp olan kalenin dibindeki yerleşim Ortaçağ’da nispeten önemsiz bir köyken yanılmıyorsam 12. yüzyılda Ahlat şahları zamanında Van adıyla ün kazanmış. O gölün adı da kentten geliyor.

Se’nin ne olduğu konusunda rivayet muhtelif. Muhtemelen Ermenice sev, yani siyah. Bu da Ermenicede Farsçadan alıntı olan yüzlerce kelimeden biridir. Eski Farsça syaw, Modern Farsçada siyeh yahut siyâh halini almış, Ermenicede ise ya > e kuralı uyarınca sev olmuş.

Yani adımız Karaköy demekmiş. İlk öğrendiğimde üzülmüştüm.[1]

[1]Van adının Urartu kaynaklarında geçen Biaini ülke adından geldiğini ileri süren bir okurumla uzun bir yazışmamız oldu. Bu okuruma göre:

Van adı aslında Urartuca bu yerleşime verilen ve Tuşpa’dan ayrı kullanılan Bian sözcüğünden türemedir. Asur belgelerinde Tuşpa, Urartu yazıtlarında ise bunun yerine Biainili yani Bian-lıların şehri/yerleşimi olarak kullanılır ve b/v dönüşümü ile Bian Van’a dönüşmüştür.

Bu görüşe katılmadım:

Yazıtlarda daima “Biainili ülkesi VE Turuşpa/Tuşpa hisarı” diye geçiyor, iki ayrı hadise olduğunu düşünmek daha mantıklı. (...)

Ermenice ezbere sayabileceğim birkaç düzine -van’lı yer adı var. Smpatavan (Bayburt), Tornavan (Özalp), Vaskovan (Dersim’de bir kasaba), Zarehavan (Diyadin), Miravan (Bingöl’e yakın), Naxçavan (Nahçivan), Yervantavan (Ani’ye yakın) vs. Bunların Van kentiyle bir alakası olamaz. Hepsi de bileşik isimler, “filankent” gibi.