Kelimebaz 78 - Lise (Patreon)

17 Ocak 2009

Eski Yunan tanrılarından Apollon’un bir sıfatı Lykeîon. Ne demek olduğuna dair Yunanların bile kesin kanısı yok. Kimine göre lykos= kurt sözcüğünden, “kurtların tanrısı” demek. Kimine göre Güney Anadolu’daki Lykiaülkesinin adından, Lykia’lı. Fethiye, Kaş, oralar yani.

Eski Atina’nın hemen sur dışında Apollon Lykeîon sunağının bulunduğu koruluk varmış. MÖ 335 yılı dolayında Aristoteles burada meşhur felsefe okulunu kurmuş. Lykeîon okulu (Latince biçimiyle Lyceum) MS 6. yüzyılda kapatılıncaya dek 850 küsur yıl dünyanın en önemli okullarından biri olmuş.

Fransa’da 1802’de Napoleon’un kurdurduğu yeni tip devlet okullarına da havalı olsun diye Lycée adı vermişler. Aradaki c harfinin telaffuzu, malum, Klasik Latincede /k/ iken Fransızcada /s/ şeklini alır. Latince-Yunanca gramer ekleri de Fransızcada düşer. O yüzden eskiden /lükeum/ veya /likeum/ diye telaffuz edilen şeyin Franszcası /lise/ olur.

Bizde Fransız sistemine göre eğitim veren ilk modern lise 1868’de kurulan Galatasaray Sultanisi’dir. Sultan Abdülhamid zamanında imparatorluk taşrasında Galatasaray modeline göre 10 civarında sultani ile bunların biraz daha sulandırılmış biçimi olan 60’a yakın idadi hizmete girdi. 1924’te çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile hepsine lise adı verildi ve maazallah kötü cereyanlara kapılmasınlar diye devlet denetimi iyice berkitildi.