Kelimebaz 80 - Desimal (Patreon)

19 Ocak 2009

Şimdi Öztürkçeciler bitti, akla gelecek her kelimenin aslında Kürtçe ya da Zazaca olduğunu savunan – savunan demeyelim, dileyen – okurlar sardı etrafımı. Günde ortalama beş tane geliyor.

Üzgünüm, Türkçede Zazaca kelime yok, Kürtçe de bilemedin on-on beş tane, çoğu da argo kelimeler! Bunu söylemek ne Zazacanın ne Kürtçenin kıymetine halel getirmez. İkisi de ilginç, renkli, kendine has zenginlikleri olan, binlerce yıllık diller. Ama aradaki sosyal ilişkinin yapısı gereği, Türkçeye kelime vermiş olmaları neredeyse imkansız.[1]

Zazaca des on sayısıymış. Metrik sistemi Zazalar mı buldu hocam?

Bütün Hintavrupa dillerinde on anlamına gelen kelime orijinal *dekm biçiminden gelir. İnce sesliye bitişen /k/, Hintavrupa aleminin doğu kanadında binlerce yıl önce /s/ olmuş. Bazı İran dillerinde de hece sonundaki /s/ yutulmuş. Dolayısıyla 10’un Sanskritçesi (yani eski Hintçesi) dâsa, Ermenicesi dasn, Bulgarcası deset, Rusçası desyat, Zazacası des, Osetçesi daes, ama Farsçası deh, Kürtçesi de deh.

Batı kanadında /k/ sesi daha uzun süre korunmuş. Yunanca on, dekametre’deki déka. Latincesi decem, /dekem/ okunur. İngilizcesi, aslında tegen’den bozma ten. İngilizce /t/ modern Almancada her zaman çatlak /ts/ sesiyle karşılandığı için Almancası Zehn, yani /tsên/. İrlandacası çatlak /kh/ sesiyle deich. Bunların hepsi matematik gibi kurallı değişimler. Aynı kelimenin değişik lehçelere göre söylenişi.

Latince /k/ sesi Modern Fransızcada ince sesliden sonra /s/ diye telaffuz edildiği için Latince “onlu, onarlı” anlamına gelen decimalis de esasen /dekimalis/ iken Fransızca /desimal/ olur. Bize Fransızcadan gelmiş. İtalyancadan alsaydık deçimal olurdu.[2]

[1]Bu paragraf gazetede çıkmadı. “Sevan, yeterince düşmanın var, bir Zazalar eksik kalsın” diye uyardılar. Ben de hak verdim.

[2]Bir okurum hatırlatmış, metrik sistem başka şey, desimal (onlu) sistem başka şey diye.