Kelimebaz 71 - Amerika (Patreon)

9 Ocak 2009

Amerika’yı Kristof Kolomb keşfetmiş ama yeni bir kıta buldu­ğunu anlamadan ölmüş. Bunu kanıtlamak, Floransalı Amerigo (yahut Latince yazışmada kullandığı biçimiyle Americus) Ves­pucci adlı gemiciye nasip olmuş. Vespucci ayrıca iyi bir yazar olduğundan 1504’te yayımladığı kitabı epey ses getirmiş, herkes “Vay be! yeni bir kıta ha!” diyerek hayretlere gark olmuş. Bu yüzden Alman haritacı Martin Waldseemüller 1507’de bastırdı­ğı tüm zamanların ilk dünya atlasında batıdaki sınırları belirsiz yeni kıtaya America adını vermeyi uygun bulmuş.

Amerigo neyin nesi diye baktım. İtalyancada bol miktarda bulu­nan Alman kökenli erkek adlarından biriymiş. Federico, Ricar­do, Enrico, Umberto, Alberto vb. hepsi Ortaçağ başında İtalya yarımadasını istila eden Germen kavimlerinden bugüne yadigar kalan isimler. Eski Almanca Heim-rik yani “hane-beyi” ya da “oba-beyi” adı, Batı Alman diyalektlerinde Heinrich (İngilizcesi Henry), Doğu Alman diyalektlerinde Eim-rich veya Emmerich biçimini almış. Amerigo da, Doğu Alman kavimleri olan Ost­rogotlarla Vizigotların kullandığı bu adın İtalyancalaşmış biçi­miymiş.

Özetle Amerika, Henryland demek. Piri Reis keşfetseydi belki Muhiddiniya olurdu, onun da ön adı Muhiddin çünkü.

18. yüzyılda Amerika eyaletleri bağımsızlığa kavuştuğunda, ül­kenin ve kıtanın adını Amerika yerine Colombia yapmak isteyen bir akım doğmuştu. Daha mantıklı bir tercih olurdu herhalde ama dil işlerinde mantık ne arar?

-------------------
* Lloyd ve Mitchinson’ın Türkçe çevirisi 2008’de çıkan Cahillikler Kitabı’n­da Amerika adının yaygın kanının aksine Americus Vespucci’den değil Bris­tol’lü tüccar Richard Ameryk’ten geldiği ileri sürülmüş. Bu noktayı hatırlatan birkaç okuruma şu cevabı yazdım:

İlginç tabii ama daha ciddi kanıt görmek isterim. Bu tezin 1550’lerden önce dile getirildiği bir kaynak var mı? Cahillikler Kitabı’nın kaynak gösterdiği 1497 tarihli Bristol yıllığının metnini ciddi bir yayında görebiliyor muyuz? Waldseemüller’in atlasında Kuzey değil Güney Amerika’nın görünmesinin tat­min edici bir açıklaması var mı?

Vespucci’nin kitabı 1504-05’te hakikaten Avrupa çapında sansasyon olmuş, bir-iki yıl içinde bilumum dillere çevrilmiş. Böyle bir fenomen ortadayken adı sanı meçhul ikinci bir Ameryk’in ortaya çıkması bana pek inandırıcı gelmedi doğrusu.

Waldseemüller’in bu adı bir ölçüde belki ironiyle yahut şüpheyle kullandığını düşünüyorum. Yani “öyle bir yer olmayabilir, Don Americo’nun hayal mahsu­lü olabilir, vebali boynuna” gibisinden.