Kelimebaz 66 - Yelkovan (Patreon)

4 Ocak 2009

Türkçe yelkemek (yelpirmek, yel yepelek eteklerini uçurarak hızlı gitmek) 18. yüzyıla kadar gayet sık kullanılan popüler bir fiil, sonra nedense tedavülden düşmüş. Yelkeğen “hızlı giden, aceleci” demek. Mekanik saatlerde 17. yüzyıldan önce bir tek gösterge (sivri ucunun şeklinden dolayı ‘akrep’) bulunurken, 17. yüzyılda İsviçreli ustalar ikinci göstergeyi eklemişler. Bunun Türkçe popüler adı önceleri yelkeğen, sonra yelkoğan olarak ge­çiyor.

Türkçeden başka dillerin birçoğunda böyle bir kelime yok. İn­gilizce saatin göstergeleri hour-hand ve minute-hand (saat eli, dakika eli), Fransızcalar grande ve petite aiguille (büyük iğne, küçük iğne). Cuk oturmayan laflar, Türk Dil Kurumu patentli kuru, ruhsuz ‘sözcük’lere benziyorlar. Oysa akreple yelkovan, ne kadar lezzetli kelimeler!

Var her dilin kendine göre zenginlikleri.

Mahluk adı olan akrep Arapça. Daha doğrusu tüm Sami dille­rinde var olan bir kelime. İbranicesi ˁaqrâb, Habeşçesi ˁaqrab, eski Babil ve Asur medeniyetlerinin dili olan Akatçası aqrabu imiş. Yunancadan Batı dillerine geçen skórpios veya skórpion bunlarla bir şekilde alakalı olabilir mi acaba? Epey araştırdım ama doyurucu bir cevap bulamadım.