Kelimebaz 67 - Çin (Patreon)

5 Ocak 2009

Çin ülkesinin Çince adı Zhōngguó, milletin adı Hàn. ‘Çin’ söz­cüğüne öyle ya da böyle benzeyen bir kelime Çincede yok. Ne­reden çıkmış peki?

Sözcüğe en erken milattan sonraki ilk yıllarda, eski bir Ortaas­ya dili olan Soğdcada rastlanıyor. Soğdlar bugün Özbekistan ve Kuzey Afganistan olan ülkede yaşamışlar, “İpek Yolu” adı verilen rota üzerinde Çin’le Batı Asya arasındaki ticareti elde tutmuşlar. Çîn adını nereden buldukları tam kesin değil, ama MÖ 3. yüz­yılda ilk kez Çin ülkesinde birleşik bir imparatorluk kuran Qin 秦(telaffuzu /çin/) hanedanının adından almış olmaları güçlü olasılık. Hem Soğdların hem Çinlilerin komşusu olan Türklerin bu devirde Çin’e verdikleri ad Tabgaç veya Tavğaç. ‘Çin’ sözcüğü Türkçede çok çok sonraları, Soğdcadan veya Farsçadan bir alıntı olarak beliriyor. O da ancak Çin’le hiçbir direkt ilgisi kalmamış Batı Türklerinin benimsediği tabir.

Hint dillerinde de Çîna kelimesi var. Hindistan’a yine milat­tan hemen sonraki yüzyılda bugünkü Afganistan ve Ortaasya üzerinden gidip gelen Budist din adamları aracılığıyla varmış görünüyor, yani bunun da Soğdlardan alınmış olması en güç­lü olasılık. Batılılar kelimeyi Hintlilerden öğrenmiş. 1490 yılı dolayında Hint Okyanusu’na dadanan Portekizli gemiciler, ‘Çin’ kavramını Avrupa’ya taşımış. İngilizce yazı dilinde China sözcü­ğü ilk 1555 yılında geçiyor.

Çin koca memleket ama baksanıza, adı bile ithal. Acaba Çin’in vatanmilletçi tayfası “Çin değil Zhōngguó denilsin” diye kam­panya açmayı düşünüyor mu, bizim Turkey karşıtları gibi?