Kelimebaz 63 - XWQ (Patreon)

1 Ocak 2009

Radikal’in dış basın çevirmenleri yetmiyormuş gibi şimdi de başımıza bu çıktı! Sekiz sütuna manşet, TRT şeş bi xwêr be. Ben ki on kelime Kürtçe bilmem, ben bile bakar bakmaz hatayı görebiliyorum. Xêr bildiğimiz hayırlara vesile olsun’daki hayır. Xwêr diye bir şey yok. Tamam, anladık, 72 punto manşete x ve w harflerini yanyana çıkarmak keyifli, savcılar çatlasın, ama hiç mi Kürtçe bilen redaktörleri yok?

Arapça xayr, 1) iki şeyden yeğ olan anlamında sıfat (örnek, as-sa­latu xayrun min an-nawm), 2) iyilik, yeğlik anlamında isim. Şarkta üç gün geçirmiş ya da bir Kürt’le üç saat teşrik-i mesai etmiş olan herkes bilir, o taraflarda bu sözcük xêr şeklinde te­laffuz edilir, uzun ve yayvan ê ile. Demek ki neymiş? Kürtçede diftonglar (/ay/ gibi çiftsesliler yani) uzun sesliye dönüşürmüş, dünyanın birçok dilinde olduğu gibi.

Xw sesi apayrı bir olay, teknik adı “dudaksıllaştırılmış art damak sürtünücüsü”, yemin ederim öyle, labialized velar fricative yani. Boğazdan xırıltı sesi çıkardıktan sonra bir de dudaklarını büzüyor­sun. Bellibaşlı dillerden sadece Farsça, Kürtçe gibi bazı İrani diller­de var olan bir hadise. Farsça xwâca (hoca), xwuş (hoş), xwârdeh (hovarda), xwurda (hurda), xwanda (hande), xayrxwâh (hayırhah) kelimelerinde bu ses var. Kürtçesi de ancak Öz Kürtçe olan keli­melerde olabilir, xwedê (tanrı), xweş (hoş), xwin (kan), xwastin (istemek) gibi. Arapçadan alınma bir kelimede mümkün değil.

Farsça ve Kürtçe gibi Hintavrupa kökenli bir dil olan Latincede bu sesin eşdeğeri, sadece Öz Latince kelimelerde karşımıza çıkan qu-: quantum, qualitas, quæstio, aqua, æqualis gibi. Öz Hintavru­pa diline has bir ses İran dillerine öyle, Latin diline böyle evrilmiş.