Kelimebaz 61 - Eflatun (Patreon)
Content
30 Aralık 2008
Öz adı Platôn olan filozofun Türkçesi neden Eflatun olmuş?
Cevap basit. Bir, Arapçada /p/ sesi yok. Yabancı dillerden alınan /p/ Arapçada daima /f/ oluyor.* İki, Arapçada /o/ sesi de yok. Bu da daima /u/ya dönüşüyor. Üç, Arapçada kelime başında çift sessizi telaffuz etmek imkansız. Türkçe ispor veya siteyşın gibi, ya başına ya arasına mutlaka bir sesli katıyorlar. Dolayısıyla filozofun Arapça adı Felâtûn veya Eflâtûn. Türkçeye Arapçadan aktarılmış, ikinci şekli daha çok tutmuş.
Platôn adının anlamı “düz yerden gelen” yahut “ovalı”. Bir rivayete göre de omuzlarının eninden ötürü “enli”. Karşıt ekolü kuran filozof Aristotelês’in adı “en meziyetli” ya da “en yetkin” gibi bir şey. Biraz Osmanlıca paralayanlar için: Ayn-ül Belaga. Geometriyi icat eden Öklit yani Eukleides “iyi namlı”. Cihan fatihi meşhur Aleksandros da “er savan”. Aleksô “savmak, savunmak”, anêr “er, erkek”, dolayısıyla asker, ándros bunun –i hali.
Aleksandros’tan yoğurtlu kebaba giden yolu da anımsayalım. Adamcağızın Arapça adı olan Aliksender metateze uğramış, yani dilin dolaşıp yalnız’ın yanılız olması gibi, s-k yer değiştirmiş, Aliskender olmuş. Bunun başındaki heceyi de Arapça harf-i tarif kabul edip al-İskender diye yorumlamışlar. Bursalı kebapçı İskender Efendi’nin adı oradan geliyor.
---------
* Erdal Gilgil fonolojik genellememe yine itiraz etmiş:
Bugünkü yazınızda “Yabancı dillerden alınan /p/ Arapçada daima /f/ oluyor” demişsiniz ancak burada da istisnalar var bence. Mesela Ptolemaios, Batlamyus olmuş, Neapolis Nablus, Tripolis de Trablus. Yani /p/ ’den /b/ ’ye dönüşümler de var.
Hak verdim:
Evet, hatta sanırım modern popüler Arapçada p > b genel kural: bâşâ (paşa), bûlîs (polis), Bârîs vb.
Buna karşılık Aramice-İbranice-Fenikece-Akadca /p/ = Arapça /f/ kuralı sanıyorum evrensel, istisna bulamadım. Hatta Arami/İbrani ve Süryani alfabelerindeki pe harfi Arapça fe’nin şekil olarak eşdeğeridir.
Klasik Yunancadan alıntıların büyük çoğunluğunda da p > f görülüyor. ACABA bunlar Aramice üzerinden alıntılar mıdır diye kuşkuya düştüm şimdi, ama elimin altında cevap verebilecek literatür yok maalesef.