Kelimebaz 61 - Eflatun (Patreon)

30 Aralık 2008

Öz adı Platôn olan filozofun Türkçesi neden Eflatun olmuş?

Cevap basit. Bir, Arapçada /p/ sesi yok. Yabancı dillerden alınan /p/ Arapçada daima /f/ oluyor.* İki, Arapçada /o/ sesi de yok. Bu da daima /u/ya dönüşüyor. Üç, Arapçada kelime başında çift sessizi telaffuz etmek imkansız. Türkçe ispor veya siteyşın gibi, ya başına ya arasına mutlaka bir sesli katıyorlar. Dolayısıyla fi­lozofun Arapça adı Felâtûn veya Eflâtûn. Türkçeye Arapçadan aktarılmış, ikinci şekli daha çok tutmuş.

Platôn adının anlamı “düz yerden gelen” yahut “ovalı”. Bir ri­vayete göre de omuzlarının eninden ötürü “enli”. Karşıt ekolü kuran filozof Aristotelês’in adı “en meziyetli” ya da “en yetkin” gibi bir şey. Biraz Osmanlıca paralayanlar için: Ayn-ül Belaga. Geometriyi icat eden Öklit yani Eukleides “iyi namlı”. Cihan fatihi meşhur Aleksandros da “er savan”. Aleksô “savmak, savun­mak”, anêr “er, erkek”, dolayısıyla asker, ándros bunun –i hali.

Aleksandros’tan yoğurtlu kebaba giden yolu da anımsayalım. Adamcağızın Arapça adı olan Aliksender metateze uğramış, yani dilin dolaşıp yalnız’ın yanılız olması gibi, s-k yer değiştirmiş, Aliskender olmuş. Bunun başındaki heceyi de Arapça harf-i tarif kabul edip al-İskender diye yorumlamışlar. Bursalı kebapçı İs­kender Efendi’nin adı oradan geliyor.

---------
* Erdal Gilgil fonolojik genellememe yine itiraz etmiş:

Bugünkü yazınızda “Yabancı dillerden alınan /p/ Arapçada daima /f/ oluyor” demişsiniz ancak burada da istisnalar var bence. Mesela Ptolemaios, Batlamyus olmuş, Neapolis Nablus, Tripolis de Trablus. Yani /p/ ’den /b/ ’ye dönüşümler de var.

Hak verdim:

Evet, hatta sanırım modern popüler Arapçada p > b genel kural: bâşâ (paşa), bûlîs (polis), Bârîs vb.

Buna karşılık Aramice-İbranice-Fenikece-Akadca /p/ = Arapça /f/ kuralı sanı­yorum evrensel, istisna bulamadım. Hatta Arami/İbrani ve Süryani alfabelerin­deki pe harfi Arapça fe’nin şekil olarak eşdeğeridir.

Klasik Yunancadan alıntıların büyük çoğunluğunda da p > f görülüyor. ACA­BA bunlar Aramice üzerinden alıntılar mıdır diye kuşkuya düştüm şimdi, ama elimin altında cevap verebilecek literatür yok maalesef.