Kelimebaz 60 - Naylon (Patreon)

29 Aralık 2008

Naylonu DuPont firması bünyesinde Wallace Carothers adlı bir Amerikalı kimyager 28 Şubat 1935’te icat etmiş. Sonra kendi de pişman olmuş herhalde ki bundan üç dört sene sonra intihar etmiş. Nesnenin doğumu bu kadar net belgeli olduğu halde adın kökeni belli değil. Bir rivayete göre New York ve Londra’da iki ayrı ekip çalıştığı için, şehir adlarının kısaltmasından NY-Lon seçilmiş.*

Bizde sözcüğe 1950’lerin başından itibaren rastlanıyor. 1960 ta­rihli Hayat dergilerinde hâlâ gayet şık, klas bir ürün kabul edili­yor. Naylon fatura’ya kadar düşmesi daha sonraki devirlerin ese­ri. Bu tabiri ben 1988’de duyduğumu hatırlıyorum, ilk çıkışı da bundan bilemedin bir-iki yıl önce olsa gerek. Sanıyorum burada “değersiz taklit malzeme” anlamında kullanılmış.

Teflon, orlon ve likra da DuPont firmasının çağdaş yaşama mu­sallat ettiği yeniliklerden. Teflon bir kimya terimi olan tetraflu­oretilen’in kısaltması. 1944’te devreye girmiş. Lycra’nın lansman tarihi ise 1962.

-------
* Yaygın bir rivayete göre de “Now You Lost Old Nippon” (yendik seni ey Japonya) cümlesinin akrostişi imiş. Ciddi kaynakların hiçbiri bu görüşe itibar etmiyor. Hem 1935’te Amerikalıların teknolojide Japonlarla başa çıkmak gibi bir derdi yoktu ki?

İnternette ulaşabildiğim inanılır gibi duran bir hikayeye göre orijinal isim “kaçmaz” anlamında no-run imiş:

According to Context, a Du Pont company publication (vol. 7, no. 2, 1978), when the material was first developed, it was called ‘polyhexamethyleneadipa­mide’. Realizing the stuff needed a catchier name than that, the company thought of ‘duprooh’, an acronym for ‘Du Pont pulls rabbit out of hat’, but instead settled on ‘no-run’ until it was pointed out that stockings made of the material were not really run-proof. So the spelling of the word was reversed to ‘nuron’, which was modified to ‘nilon’ to make it sound less like a nerve tonic. Then, to prevent a pronunciation like ‘nillon’, the company changed ‘i’ to ‘y’, producing ‘nylon’. Thus beneath that apparently quite arbitrary word lurks the English expression ‘no-run’.