Kelimebaz 54 - Verd-i Cenan (Patreon)
Content
23 Aralık 2008
Arapça verd, Aramice/Süryanice wardô ve Ermenice vard (Batı Ermenicesinde vart) – üçü de gül demek, üçünün de Orta Farsça (Pehlevice ) vard’dan alıntı olduğu anlaşılıyor. Bu sonuncusu da Hintavrupa anadilinde var sayılan *wrod-’dan geliyor, ki Latince rosa ve Yunanca rhódos da aynı kökten. Yunanca ve Latincede kelime başındaki /w/ sesinin düşmesi genel kural. Marmaris’in oradaki Rodos Adası’nın adı, evet, Gül Adası demek.
Daha çarpıcı olan modern Farsçadaki evrim. Bunun doğruluğunu sınayacak kadar Farsça fonolojiye hakim değilim, ama sağlam yerden okudum. Modern Farsçada baştaki w-’nin pek çok örnekte /g/ sesine döndüğü malum. Derler ki -rd- ikilisi de birçok örnekte /l/ sesine dönüşmüş. Dolayısıyla ward’ın Yeni Farsçası gul. Zazacada aynı evrim yarım kalmış. Modern Zazaca sözcük vıl, daha eski biçimi *vırd olmalı.*
Gül malum, Türkçeye Farsçadan gelmiş, iyi tutmuş. Arapça verd daha ender. Maiverd eski romanlarda ve ecza markalarında “gülsuyu” yerine geçer. Bir de kadın adı olan Verdicenan var. Sultan Abdülmecid’in 24 eşinden birinin adı, pembe dudaklı bir sarışın afet, fotoğrafı mevcut. Verd-i cenan, yani Gönlümün Gülü. Ah!
Midyat yakınındaki Ayn Wardô köyünün adını Gülgöze diye değiştirmişler, ki doğru çeviri. Maazallah Ayverdi de yapabilirlerdi.
Ya da Çamlıbel.
---------
* University of California, Berkeley’de Avesta ve Eski Farsça eğitimi gören Vahdet Avcı, Zazaca hakkındaki kısıtlı bilgime esaslı bir boyut eklemiş:
Evet eski biçimin *vird olması gerekir. Ama “vil” Zazacanın içinde evrimleşmemiştir. Aksine bu sözcük başka bir İrani dilden Zazacaya geçmiştir. Hangi dilden geldiğini tam olarak bilmiyoruz. Sadece tahmin yürütebiliyoruz.
Nedeni şöyle: Modern Zazaca, Proto-İrani -rz- sesini korurken, -rd- sesini /rr/ sesine dönüştürür. -rz- ve -rd- sesleri Kürtçe ve Farsçada dediğiniz gibi /l/ sesine döner. Örnekler:
-rz-
Zazaca: berz “yüksek” (Avesta: brzant-); Farsça: boland; Kürtçe: bilind.
Zazaca: serpez “dalak” (Avesta: sperezan); Farsça: seporz (baska bir İrani dilden Farsçaya geçmiştir.); Kürtçe: sipil
-rd-
Zazaca: serr “yıl” (Avesta: sered); Farsça: sal; Kürtçe: sal
Zazaca: zerr “kalp” (Avesta: zerd-); Farsça: dil; Kürtçe: dil
Bu örnekler çoğaltılabilir. Gördüğünüz gibi Zazaca vil kelimesinin modern versiyonu /virr/ olmalıydı. Vil kelimesi büyük ihtimal Kuzey İrani dillerinden birinden (Gilaki, Talishi, Mazandardani gibi) Zazacaya geçmiştir.