Kelimebaz 54 - Verd-i Cenan (Patreon)

23 Aralık 2008

Arapça verd, Aramice/Süryanice wardô ve Ermenice vard (Batı Ermenicesinde vart) – üçü de gül demek, üçünün de Orta Farsça (Pehlevice ) vard’dan alıntı olduğu anlaşılıyor. Bu sonuncusu da Hintavrupa anadilinde var sayılan *wrod-’dan geliyor, ki Latince rosa ve Yunanca rhódos da aynı kökten. Yunanca ve Latincede kelime başındaki /w/ sesinin düşmesi genel kural. Marmaris’in oradaki Rodos Adası’nın adı, evet, Gül Adası demek.

Daha çarpıcı olan modern Farsçadaki evrim. Bunun doğruluğu­nu sınayacak kadar Farsça fonolojiye hakim değilim, ama sağlam yerden okudum. Modern Farsçada baştaki w-’nin pek çok ör­nekte /g/ sesine döndüğü malum. Derler ki -rd- ikilisi de birçok örnekte /l/ sesine dönüşmüş. Dolayısıyla ward’ın Yeni Farsçası gul. Zazacada aynı evrim yarım kalmış. Modern Zazaca sözcük vıl, daha eski biçimi *vırd olmalı.*

Gül malum, Türkçeye Farsçadan gelmiş, iyi tutmuş. Arapça verd daha ender. Maiverd eski romanlarda ve ecza markalarında “gül­suyu” yerine geçer. Bir de kadın adı olan Verdicenan var. Sultan Abdülmecid’in 24 eşinden birinin adı, pembe dudaklı bir sarışın afet, fotoğrafı mevcut. Verd-i cenan, yani Gönlümün Gülü. Ah!

Midyat yakınındaki Ayn Wardô köyünün adını Gülgöze diye değiştirmişler, ki doğru çeviri. Maazallah Ayverdi de yapabilir­lerdi.

Ya da Çamlıbel.

---------
* University of California, Berkeley’de Avesta ve Eski Farsça eğitimi gören Vahdet Avcı, Zazaca hakkındaki kısıtlı bilgime esaslı bir boyut eklemiş:

Evet eski biçimin *vird olması gerekir. Ama “vil” Zazacanın içinde evrimleşme­miştir. Aksine bu sözcük başka bir İrani dilden Zazacaya geçmiştir. Hangi dil­den geldiğini tam olarak bilmiyoruz. Sadece tahmin yürütebiliyoruz.

Nedeni şöyle: Modern Zazaca, Proto-İrani -rz- sesini korurken, -rd- sesini /rr/ sesine dönüştürür. -rz- ve -rd- sesleri Kürtçe ve Farsçada dediğiniz gibi /l/ sesine döner. Örnekler:

-rz-

Zazaca: berz “yüksek” (Avesta: brzant-); Farsça: boland; Kürtçe: bilind.

Zazaca: serpez “dalak” (Avesta: sperezan); Farsça: seporz (baska bir İrani dilden Farsçaya geçmiştir.); Kürtçe: sipil

-rd-

Zazaca: serr “yıl” (Avesta: sered); Farsça: sal; Kürtçe: sal

Zazaca: zerr “kalp” (Avesta: zerd-); Farsça: dil; Kürtçe: dil

Bu örnekler çoğaltılabilir. Gördüğünüz gibi Zazaca vil kelimesinin modern versiyonu /virr/ olmalıydı. Vil kelimesi büyük ihtimal Kuzey İrani dillerinden birinden (Gilaki, Talishi, Mazandardani gibi) Zazacaya geçmiştir.