Kelimebaz 50 - Bikini (Patreon)

19 Aralık 2008

“İki” anlamına gelen bi- önekiyle Batı dillerinde yapılan tonla bileşik kelime var. Bisiklet (iki tekerçe), biseksüel (iki cinstenci), bikarbonat (iki karbonat moleküllü kimyasal bileşik), bigami (iki karılılık),* bienal (iki yıllık ya da iki yılda bir), biped (iki ayaklı), bizonal (iki bölgeli), bilingual (iki dilli) vesaire.

Bikini bunlardan biri DEĞİL. Pasifik Okyanusu’nda bir mercan adasının adı. Yerel Mikronezya dilinde Pikinni “Hindistancevizi düzü” demekmiş, ben de bu vesileyle bakıp öğrendim. Amerika­lılar 1946’da yerli halkı boşaltıp bu adada bir dizi nükleer bomba patlatmışlardı. O günlerden itibaren dünya basın jargonunda bi­kini “nükleer patlama” anlamında kullanılmaya başlamış. Misal: “Başkan Truman’ın demeci bikini etkisi yaptı.”

Aynı yılın ağustosunda Fransız dergileri o ara Riviera plajlarını kasıp kavuran iki parçalı mayolara da bikini adını uygun gör­müşler, “Yakıyor bunlar!” gibisinden.** İsim tutmuş ama dünya­da bu modanın yaygınlaşması 1960’ların başıdır. Çocukluğum­dan hatırlıyorum, 1962 veya 63 olmalı, Kınalıada’da ressam İhap Hulusi’nin eşi Naşide Hanım bikini giymişti de epey mevzu ol­muştu.

Eyvah, bunak köşe yazarları gibi yazmaya başladım galiba. Daha güncel olmalıyım.

-----

* Şahan Evren bigami’nin “iki karılılık” değil “iki eşlilik” demek olduğunu hatırlattı. “Haklısınız,” dedim, “insan kendine yontuyor.”

** Yasin Ekinci gerçek bir uzman kimliğiyle bilgilendirdi:

Bikini ismini Fransız dergileri kasıp kavurucu olduğu için bu giysiye layık gör­müşler saptaması yanlıştır. 1946 yazında Bikini Adası’ndaki nükleer testlerden 4 gün sonra birbirine benzeyen iki mayo, iki modacı tarafından (Jacques Heim ve Louis Reard) piyasaya sürülmüştür. Heim tasarımına “atom” demiş, Reard ise “bikini” adını bizzat kendisi vermiştir.

Bu isimlerde birçok anlam vardır. Sizin de belirttiğiniz gibi kasıp kavuruculuğa vurgu vardır. O dönemlerde seksi kadınlara bomba gibi (bugün de kullanılır) ya da atomic denirdi. İkinci vurgu, savaş kazandıran atom bombasının, o za­manlar modernlik, yenilik ve ilerlemenin simgesi olması. Üçüncüsü mayonun küçüklüğüne olan vurgudur. Hatırladığım kadarıyla, bikini ismi rakip tasarım­dan (atom’dan) daha küçük olduğuna da gönderme yapar. Çünkü nükleer bomba atomun parçalanmasıyla oluşur.