Kelimebaz 47 - Leblebi (Patreon)

16 Aralık 2008

Sami dillerinde “kalp” anlamına gelen kelimeler lb veya lbb kö­künden yapılmış. Asurice lubbu, İbranice lêb, Aramice lebıbâ kalp. Arapçada tam eşdeğer bir kelime yok ama labb fiili “an­lamak, hissederek bilmek” anlamında kullanılıyor. Bunun sıfat hali lebîb “kalpten anlayışlı, empati sahibi” demek. Türkçede erkek adı.

Tanesi yenen çeşitli yemişlerin ve fasulyegillerin de Arapçada lb veya lbb kökünden isimleri var. Belli ki “bir şeyin içindeki yu­muşak ve lezzetli çekirdek” gibi bir bağlamdan ad almışlar. Me­sela lûbiyâ bildiğimiz fasulyenin Arapçası. Anadolu ağızlarında hâlâ kullanılır. Ermeniceye de oradan gelmiş.

Lablab Arapçada tanesi kavrularak yenen bezelyeye benzer bir bitkinin adı. Bilimsel adı dolichos lablab. Kök ikilemesi (lb yeri­ne lblb) Arapçada küçültme, sevimlileştirme anlamında kullanı­lan tipik bir gramer formu. “Mini mini yürecik” diye çevrilebilir.

Leblebî de Arapçadan. Türkçede en erken 14. yüzyılda “kavrul­muş bezelye” anlamıyla geçiyor. 17. yüzyıl sözlüklerinde hâlâ bezelye görülüyor. Sonradan nohuta çevirmişler.

Yoksa ‘nohuda’ mı demeliydim, kestiremedim.*

------------
* Çok sayıda okurum mail yazıp Farsça leb (dudak) sözcüğünün bunlarla ilişkisini sordu. Bildiğim kadarıyla yok. Farsça sözcük, aynı anlamı taşıyan La­tince labium ve labrum ve İngilizce lip sözcükleriyle ortak bir Hintavrupa kö­künden geliyor.