Kelimebaz 27 - Karaköy (Patreon)

26 Kasım 2008

Demiray Oral’ın yeğeni yanılıyor, Karaköy, Siyahköy demek değil. Asıl adı Karayköy imiş. Fatih Sultan Mehmet devrinde Kırım’dan getirilen Karayları, eski adı Galata olan semtin bir köşesine iskan etmişler.* Aynı Kırım seferi esnasında Ceneviz’e karşı Osmanlı’yı tutan Kefe’li Ermenileri de Gedik Ahmet Paşa İstanbul’a getirip, şimdi hâlâ Gedikpaşa diye bilinen semte yer­leştirmiş. O devirde payitahta yerleşmek büyük nimet, vergiden muafsın, kapu-yı saadete yakınsın, derebeyi zorbalığından az çok masunsun.

Karaylar kim diye sorarsanız, bunlar daha çok Kırım ve civarın­da oturan, Tatar Türkçesi konuşan bir çeşit Yahudi milleti. Ya­hudi din yasalarının temeli olan Talmud’u ve Tevrat tefsirlerini kabul etmiyorlar. Tevrat’ın kendisinden başka mukaddes metin tanımıyorlar. Bu yüzden İbranice “kitapçı” yahut “okumacı” an­lamına gelen karâî adı verilmiş. İbranice kalın kaf’la karâ fiili, tıpkı kıraat ve kur’andaki Arapça kara’a gibi “okumak” demek.** İbranice ile Arapça akraba diller, biliyorsunuz.

1950’lere dek İstanbul’da beş on aile de olsa Karaylar vardı. Şim­di kalmadı sanırım, ya göçtüler ya ana akım Yahudiliğe asimile oldular. Hasköy’deki büyük Yahudi mezarlığının bir köşesinde epeyce Karay mezarları var. Kısmen İbranice, kısmen Kiril alfa­besiyle Türkçe yazılı.

Refik Halit’in soyadı oradan değil herhalde. Keskin esprili bir zatmış, soyadı kanunu ile dalga geçmek için, tersinden okunsun diye seçmiş diye anlatılır.

-----------------

* (2019 notu) Bu tür rivayetlere eskiden daha kolay kanardım. Şimdi olsa, şüpheden uzak yazılı belge görmedikçe inanmam. Aktardığım öykü yaygın gö­rüştür ama “amcam derdi ki, ona da çok güvenilir kaynaktan gelmiş” ötesinde bir delilini görmedim.

** Karay ve özellikle onun çoğulu olan Karaim sözcüğünün “Kırım” ülke adından geldiğine dair yaygın inancı dile getiren bir okuruma Klein’ın İbranice sözlüğünden örnek verdim:

Qarâ = 1) Tevrat okuyan veya Tevrat uzmanı, 2) Karay. Qerâ = makamla oku­nan Tevrat ayeti. Qarâoth = Karaylık, Karay mezhebi. Qarâî = dini inancı tama­miyle Kutsal Kitabın literal yorumuna dayandıran kimse.