Kelimebaz 6 - Sürpriz (Patreon)

3 Kasım 2008

Surprise Fransızca. Sur “üstü, üzeri” gibi bir edat, İngilizcesi over; prise “tutma, yakalama, elde etme”, ikisi bileşince “üstüne varma, tepesine binme” gibi bir mana çıkıyor. Fransızcada en erken 1175 dolayında, “olağandışı vergi” anlamında kullanılmış. 16. yüzyıl ortalarından itibaren bugünkü anlamda ama önceleri çağrışımı daima olumsuz: baskın, tuzağa düşürme, aniden gelme gibi. Türkçe en yakın kavram “uğramak” olmalı. Sürpriz karşılığı uğrantı diyebilir miyiz acaba?

Tabip bir okurum hatırlattı, sözcüğün tıptaki anlamı epilepsi, yani sara imiş, ünlü Fransız hekim Ambroise Paré bu anlamda kullanmış.

Türkçede en erken 1924 tarihli Mehmed Bahaeddin lugatinde yer alıyor. Batı dillerinde anlam nötr, hatta çoğu zaman olumsuz iken Baha Bey “hiç beklenmeyen sevinç, ferah, keyf, sürur, safa” diye çevirmiş sözcüğü.

Amerikan filmlerinin dublajında hâlâ problemdir. Maykıl kaşı­nı kaldırarak “I’m surprised” der, bunu beklemezdim vezninde. Çeviri: “Bu bir sürpriz”, aa ne iyi ettin de geldin gibisine.