Kelimebaz 4 - Rum (Patreon)

2008-09'da Taraf'ta yayımlanan Kelimebaz makalelerimi, her gün bir yazı hesabıyla buraya taşıdım. Patreon patronlarım kısıtsız yararlanabilirler.

1 Kasım 2008

Erzurum’un aslı Erzen-i Rum’dur. Diğer Erzen olan [Erzen-i Er­meni, Erzurum Havaalanı’nın bir iki kilometre kuzeybatısında bulunan, eski adıyla Karaerz, yeni adıyla Kahramanlar köyüdür. Ermenicesi Ardzn Արծնşehridir. 11. yüzyılda Erzurum kenti Rum İmparatorluğu’nun askeri üssü iken burası yörenin tica­ri odağı olmuş. 1055 yılında yakılıp yıkıldıktan sonra bir daha ayağa kalkamamış.]

Rum tabii esasen İtalya’daki Roma kentinin Şark dillerinde geçen adı. Bizim Doğu Roma veya “Bizans” adını verdiğimiz impara­torluğun ahalisi kendini Romaiós, yani “Romalı” diye bilirdi. Bi­zans’ın resmi dili de Romaiká, yani Roma dili idi. Helen/Elen adı, özellikle Hıristiyanlık-öncesi Yunanları ifade eden, dinsizlik çağ­rıştıran, güncel anlamı olmayan tarihi bir isimdi. 19. yüzyılda yeni Yunan milliyetçiliğinin doğuşuyla beraber o adı da canlandırdılar.

Acemcede yakın devre kadar Türkiye Türklerine Rum, Asya Türklerine Türk adı verilirdi. Mesela 18. yüzyılda yazılmış olan Senglâh isimli Türkçe-Farsça sözlükte Türkiye Türkçesine özgü olan kelimeler “Rumca”, Çağatayca olanlar “Türkçe” diye be­lirtiliyor. İranlılar ve galiba Kürtler arasında Türkiye Türklerine halen aşağılayıcı anlamda “Rum” denirmiş diye duydum.1

----

1. “Kelimebaz”ın yazışma trafiği ilk bu yazıyla hareketlendi. Bazı okurlarım Rum sözcüğünün Kürtçe kullanımına örnekler verdiler:

Ben Sivaslı bir Alevi-Kürt’üm. Bizim köyde de hâlâ Türklere Rum denir ve “Rum’da merhamet olmaz” diye de bir atasözü söylenir durur.

Urfa’dan:

Kürtler Türkiye Türklerine Rom derler, yalnız bunun aşağılayıcı bir anlamı yoktur. Özellikle Türk askerinden bahsederken leşker-i rom denir. Bu, Osman­lı’yı da Bizans’ın devamı olarak görmekten kaynaklanıyor olsa gerek.

Van’dan:

Aşağılayıcı mı değil mi tam emin değilim ama Türkiye Türklerine kesinlikle Rumi deniyor. Buna özellikle Şivan Perver’in şarkılarında çokça rastlayabilirsi­niz. Sonra bizim oralarda çok sıklıkla olmasa da Türklere böyle diyenler var.