Kelimebaz 2 - Kuruş (Patreon)

2008-09'da Taraf'ta yayımlanan Kelimebaz makalelerimi, her gün bir yazı hesabıyla buraya taşıdım. Patreon patronlarım kısıtsız yararlanabilirler.

30 Ekim 2008

Ortaçağ boyunca Avrupa’da standart kur 12 gümüş denarius = 1 altın solidus, diğer adıyla schilling imiş. 13. yüzyılda altın paraya talep artıp arz yetersiz kalınca, 1 altın paraya eşdeğer (yani 12 gümüş para değerinde) büyük boy gümüş para çıkarmışlar pi­yasaya. Latince grossus (kalın, kaba) veya İtalyanca grossino adı verilen kalın gümüş sikkeyi ilk kez 1271 tarihinde Tyrol Dükü II. Meinhard bastırmış. Kısa sürede bütün Avrupa’da benimsen­miş. Bilhassa Avusturya hanedanına bağlı ülkelerde 1300’lerden itibaren Almanca adıyla grosch bol miktarda basılmış.

1680 tarihli Meninski lugatine göre Osmanlı ülkesinde ğroş veya ğoroş veya ğuruş “Avusturya thaler’ine verilen ad” imiş. Gümüş ğroş ya da kara ğroş İstanbul’da revaçtaymış ama Macar eyaletle­rinde altın florine ğroş ya da kızıl ğroş adı verilirmiş.

Osmanlı devleti ilk kez Viyana yenilgisinden sonraki mali kriz nedeniyle 1690 yılında mangırı tedavülden kaldırıp 120 akçe değerinde gümüş ğuruş darbetmeye başlamış. Tahminimce bu­nun bir nedeni, Macaristan elden gidince, piyasada yaygın olarak benimsenen Avusturya paralarının kökünün kuruması olabilir. Misal, döviz kaynağı kuruyunca Türk doları basmak gibi bir şey.

Sözcüğün yazımı 20. yüzyıla dek ğuruş idi. Harf Devrimi’nden sonra kuruş benimsendi.