Tesemmüm (Patreon)

24 Kasım 2009

İcra memuru kılıklı bir adamcağızı “Gandhi Kemal” etmenin absürtlüğünü çok iyi vurgulamış Cengiz Çandar da, “Gandhi Kemal diye tesemmüm edilen Tuncelili Kemal” cümlesini neresinden tutacağız, bilemedim.1

Bir kere tesemmüm edilen diye bir şey olmaz, olsa tesemmüm eden olur. Gramer bilmeseniz de neredeyse içgüdüsel olarak bilmeniz lazım ki tefeˁˁül veznindeki fiiller DAİMA edilgen veya dönüşlü anlam taşır, bir eyleme maruz kalma, o işi kendi kendine etme, ya da +lenme gibi bir şey anlatır. Bir şeyi tekrar ederseniz o şey tekerrür eder. Teşkil edilen şey teşekkül eder, yani şekillenir. Sen tebliğ edersin adam tebellüğ eder. Biri sana tasvir eder, sen tasavvur edersin. Birinin rütbe ve mevkiini aşağı indirirsen tenzil’dir, ama kendi kendine o işi yaparsa tenezzül etmiş olur. Genel kural: TeSeSSüS EDİLMEK diye bir deyim gördünüz mü yüzde yüz yanlıştır. TeSeSSüS ETMEK olmalı.

Devrim Tarihimizin ünlü anekdotlarındandır, bilir misiniz? 30 ve 31 Ekim 1922’de toplanan Meclis, saltanatı kaldırma kararını bir türlü alamaz; lehte ve aleyhte konuşanlar olur. Bunun üzerine Başkumandan Paşa bir masanın üzerine çıkıp gereken uyarıyı yapar. “Efendiler,” der, “bu iş hakla hukukla olmaz. Güç meselesidir. Saltanat her halükârda kaldırılacaktır. Terbiyenizle bu gerçeği kabul ederseniz iyi olur, yoksa ihtimal bazı kafaların kesilmesi gerekir.” Bunun üzerine Ankara Mebusu Mustafa Efendi (Beynamlı) söz alır, “Biz meseleyi başka nokta-i nazardan telakki ediyorduk efendim,” der. “İzahınızdan tenevvür ettik.” Yani aydınlandık. Önerge oybirliğiyle geçer. Burada tenvir eden, yani aydınlatan, Gazi Paşa oluyor. Tenevvür eden de mebuslar.

Cumhuriyetimiz sayesinde memleket nasıl aydınlandı, merak etmişsinizdir diye anlattım.

*

Ha, ayrıca tesemmüm etmek “zehirlenmek” demektir, semm (zehir) kökünden. İsm’in geçişli fiili tesmiye etmek (adlandırmak) olur. Bunun edilgen sıfatı müsemma’dır (adlandırılan). Dönüşlü fiil de tesemmî etmek olsa gerek, yani adı taşımak; ama pek kullanılmaz.

1 Radikal, 22 Kasım 2009.