Peyvend (Patreon)

12 Eylül 2009

Hakkı Devrim geçen gün tozlu raflardan peyvend sözcüğünü indirmiş, çok da iyi etmiş:[1]relationship’i biliyorsan peyvend’i de bileceksin ki şarkla garbin dengesi iyi kurulsun, tek kanatla uçmayasın. Fuzuli’den verdiği beyit de hoş: “...Bağla bir dildâra gönlün gayrdan peyvend kes.” Özetle, bul bir sağlam sevgili ötekileri şutla demek. Ama Fuzuli daha kibar söylemiş.

Birkaç kelime de ben ekleyeyim müsaadenizle.

Pey- Farsça kelimelerde sıkça karşımıza çıkan bir bileşen – peyda olmak, peygamber, peyker, peymane aklıma ilk gelenler. Aslında bütün Hintavrupa dillerinde olan cinsten, fiilin önüne takılan bir edat. “Geri” ya da “karşı” gibi bir anlam taşıyor. İngilizcesi to tie back’taki gibi back olur. Daha tam karşılığı Latinceden tanıdığınız re- edatıdır – re-aksiyon (gerieylem), re-port (geritaşıma), re-ferans (gerigötürme), re-sistans(karşıdurma), re-store etmek (gerikaldırma), re-zerv (gerisaklama)... say sayabildiğin kadar.

Bend Farsça “bağlamak,” perfekt kökü best-, mişli geçmiş sıfatı beste, yani “bağlanmış”. Kelime başındaki /v/ sesinin Farsçada /b/ye dönüştüğünü daha önce bir yazımda söylemiştim. Ama kelime ortasında öyle bir kural yok. O yüzden başına pey- alınca oluyor peyvend, mişli geçmiş sıfatı da peyveste. Yani geri-bağlama ve geri-bağlanmış. Elalemin relation yahut référence dediği şeyin ta kendisi.

Farsçayla akraba bir dil olan Kürtçede pêwend “bağ, ilgi, ilişki” demekmiş. Pêwist ise “lazım, gerekli”. Pêwiste ko em herin =gitmemiz gerekiyor. Bakın nasıl anlam kaymış, ilişki bağımlılığa dönüşmüş görüyor musunuz?

Hep öyle olur zaten, gönlünü dildara bağla, sonra düşün dur nasıl kurtaracağım diye.

[1] Radikal, 1 Eylül.

... sözlüklere baktım. Meydan Larousse: «Peyvend i. (Fars. peyvesten’den peyvend). Esk. Varma, ulaşma, yetişme. İlgi, bağ.» diyor. Ayverdi Sözlüğü biraz genişletmiş: «Peyvent-Peyvend i. (Fars. peyvesten «ulaşmak»tan peyvend). 1. Ulaşma, erişme. 2. Bağ, ilgi, münasebet, rabıta: Ey Fuzulî ger sana cemiyyet-i dildir murâd / Bağla bir dildâra gönlün gayrdan peyvend kes. Fuzulî.»