Pirpirim (Patreon)

22 Temmuz 2009

Semizotuna Anadolu’da pirpirim derler. TDK Türkçe Sözlük’e almamışlar, ama Derleme Sözlüğünde bir ton entrisi var. Çorum, Amasya, Tokat, Sivas, Kayseri gibi birçok yerde pürpürüm, Doğubayazıt’ta püpürüm, Amasya’da pırpırım, Arapkir’de perper, Mezifon’da parpar, Yusufeli’nde pirpir makbulmüş, ama Aydın’dan Urfa ve Samsun’a kadar çok geniş bir alanda standart biçim pirpirim.

Kürtçesi pırpar veya perpine imiş, Ermenicesi prprem. Zannediyorum Türkçe ağızlarda sesli harfin i/ı/ü diye oynaklık etmesinin nedeni budur, Ermenicedeki sağır heceyi Türkçeye uyarlamak için araya keyfe keder sesli eklemişler. Maamafih Ermenice yerel ağızlarda da epey oynaklık var. Erzurum lehçesinde pirpiri, Hizan’da parpar, Harput’ta perper, Eleşkirt’te porporo vb. diye saymış Acaryan.

Modern Farsçada kullandıkları kelime başka, xılfe, ama eski sözlüklerde perperen ve perpehen kaydedilmiş. Arapçaya, doğal ses değişimiyle farfîr veya farfarî diye geçmiş. Süryanicesi farfonîn, Gürcücesi parpina imiş.

Çık bakalım işin içinden! Saydığım dillerin hiç birinde kelimenin yapısı, kökü mökü yok. Allah bilir on bin yıl önceki Cilalı Taş Devri insanlarından kalmış kelimedir. Coğrafi yayılım belli: Anadolu, Kafkasya, Mezopotamya, İran.[1]

Fransızcası neymiş bu meretin diye bakıyoruz, bir de ne görelim? Pourpier = semizotu. Bu kelimenin de etimolojisi muğlak. Atilf başka şey söylemiş, Larousse başka, acaba *porquier (“domuzotu”) olabilir mi diye merak ediyor insan. Çünkü neymiş? Latincesi de porcastrinus yahut porcillaca imiş, ki ikisi de domuzotu ya da domuzcuk otu gibi bir manaya gelir. Veya gelebilir. Başka yerden miras kalmış bir kelimeye halk arasında böyle anlam yüklenmiş de olabilir mesela.

*

Kıssadan hisse? Yok bu seferlik. Öylesine merak ettim, baktım. Size de anlatayım dedim.

“‘Üniversite’ gibi devşirme kelimeler kullanmayalım, evrenkent diyelim” diye gün aşırı başımı şişiren bazı fanatikler var, belki onlara sormalı, pirpirim de yasaklansa gerekir mi diye.

[1]Aslında düşündükçe besbelli Yunanca olmalı. Hem Ermenice, hem Arapça, hem Latince’ye uzanan tek mantıklı etki odağı Yunancadır. Orada da *porphyriongibi bir kelime aynen bu saydığım türemiş biçimleri verir.

Ama heyhat, ne Perseus projesinin devasa Antik Yunanca kelime hazinesinde, ne Du Cange’ın Ortaçağ Yunancası sözlüğünde BU ANLAMDA böyle bir kelime yok. Çaresiziz.