Fısk u fücur (Patreon)

12 Haziran 2009

Epey zaman oldu, ensest’i yazmıştım. Halil Berktay mail atmış, ensestin Türkçesi fücur değil mi diye. İngilizce Redhouse 1950-60’lardaki baskılarında fücur karşılığı “debauchery; immorality; incest” demiş. Oysa 1890 tarihli orijinal baskıda tanım daha net: “An acting lewdly; lewdness, dissoluteness”. Şemseddin Sami’ye göre fücûr “günah, sefahat, fuhşiyat, zina”. Buna karşılık fücûr-ı karabet deyimini “şer’an nikâh düşmeyen akraba arasında zina cinayet-i müdhişesi, Fransızca inceste” diye açıklamış. 1680 tarihli Meninski sözlüğünde de fücûr “improbitas, impium esse, deviatio, luxuria”, ve fakat fücûr-ı karabet “incestus” diye açıklanıyor. O kadarcık Latince bilirsinizdir artık değil mi? Karabet akrabalık demek. Fücur-ı karabet yani “akraba arası fücur”.

Fücur günümüzde sadece fısk u fücur deyiminde (o da ucundan) hayata tutunan bir kelime. O bile son yıllarda değişim geçirip fitne fücur oldu. Fısk Arapça “rezalet, günah, fuhuş”. Fitne ise “baştan çıkarıcı oyun, entrika”.

*

Tabii fark ettiniz, luxuria ne demekmiş? Sefahat, ahlaksızlık, fuhuş, fısk, fücur, vs. Açın Lewis & Short’u, bir sürü örnek vermiş klasik Latin yazarlarından. Fransızca luxure halâ aynı anlamdadır, papaz dilinde kalmış eski moda bir kelimedir. Oysa İngilizce luxury aşağı yukarı 1630’lardan itibaren almış başını gitmiş, şık bir anlam yüklenmiş, çağdaş yaşamın kilit kavramlarından biri oluvermiş. “Pahalı ve rafine şeylere meraklı olma hali” anlamında 1633’te, “pahalı ve nadir eşya” anlamında bundan az sonra kayda geçiyor.

O yıllar İngiltere’de ahlakçı Protestanlığın zirve yaptığı yıllardır. Sanırım onlar “fısk u fücur yüzünden başımıza taş yağacak” diye heyheylendikçe, şehirli keyif erbabı da inadına “dinciler karşı çıktığına göre iyi bir şey olmalı” moduna girmişler, “luxury luxury güzel luxury/seni görmek ister her nazlı huri” diye türkü yakmışlar.

Türkçesi lüks, ilk kez 1924 tarihli Mehmed Bahaeddin lugatinde yer bulmuş.