Kelimebaz 33 - Patates (Patreon)

1 Aralık 2008

Patatesin adı başka, bitkinin kendisi başka. İsmin aslı patata, Amerika yerli dillerinin birinden geliyor. Amerikalıların yam veya sweet potato adını verdiği, kabak tatlısına benzer tadı olan, kırmızı-turuncu renkli başka bir yumrulu bitkinin adı. Kristof Kolomb ilk kez Amerika’da bulup getirmiş ama Avrupa’da pek tutulmamış.

Bildiğimiz patates başka bir bitki. İnsanlarca yenen çeşidi ilk önce 18. yüzyılda İrlanda’da tarım işçileri yesin diye geliştirilmiş, kıta Avrupa’sında 1800’lerin başında Napolyon’un girişimiyle geniş çapta ekilmeye başlanmış. İstanbul’da ilk kez II. Mahmut döneminde Alibeyköy Çiftliği’nde Ağaton Efendi yetiştirmiş, padişahtan ödül filan almış, 1820’ler olmalı. Kumkapı’daki bi­zim patrikhanenin bahçesinde süslü mezarı olan Krikor Ağaton bunun oğludur.

Balkanlara patates anlaşılan bu tarihten az önce, galiba 1820 dolayında Avusturyalıların çabasıylagirmiş. Grundbirne (yer ar­mudu) Avusturyalıların kullandığı tabir. Sırpça krumpír, Bul­garca-Makedonca kumpír belli ki oradan gelmiş. Rumeli’nde Almanca kelime yerleşirken, İstanbul’da İngilizceden Rumca telaffuzla alınan patates tercih edilmiş.