Kelimebaz 10 - Maiyet (Patreon)

7 Kasım 2008

Maiyet aslında soyut bir ad, “birliktelik, bir arada olma” demek. Maˁa Arapça “beraber, ile” anlamında edat. Maˁa-l-esef (esefle), maˁa-aile (aileyle beraber), maˁa-ma-fih (bununla beraber) gibi deyimlerde karşımıza çıkıyor. Maˁaiyyet de “ilelik” anlamında, edattan yapılmış isim. Osmanlıca eski metinlerde bulabildiğim tüm örneklerde “beraberlik, beraber olma” anlamında soyut ey­lem ya da durum adı olarak geçiyor. “Maiyyetle dergâhı şahe ge­lürlerdi”, yani grup olarak, topluca gelürlerdi. “Hem Rum iline hem Anadoliye maiyyetle kazasker idı”, yani birine değil ikisine birden bakıyordu. “Abdi Paşa’nın maiyyetine memur edildi,” yani beraberinde bulunmakla görevlendirildi.

“Bir amirin refakatinde bulunan heyet” anlamında zümre adı olarak kullanımına ilk kez 19. yüzyılın en sonunda Şemseddin Sami’nin Kamus-ı Türki adlı sözlüğünde rastladım. Şemseddin Sami Bey “maiyyetile beraber geldi” örneğini de vermiş, ki eski kullanımda “beraberliğiyle beraber geldi” gibi bir dil yanlışı sa­yılması lazım. Şimdi sadece bu anlamda kullanılıyor, o da kırk yılda bir.

Mahiyet başka, alakasız kelime. Nitelik ya da daha doğrusu “ne-lik” demek. İngilizcesi belki whatness olur.