Tümen (Patreon)

6 Kasım 2009

En eski dillerin birçoğunda yüz ve binden sonra bir de on bin sayısının özel adı vardır. Eski Yunanca myrias, çoğulu myriades “on bin”. (İngilizce myriad halen “sayılamayacak kadar büyük sayı” anlamındadır.) Sanskritçe ayuta on bin. Eski Asya Türkçesinde tümen de öyle.

İlk Türkçe örneklerden beş altı yüz yıl öncesine ait Toharca metinlerde de aynı anlama gelen tmane sözcüğü varmış. Bundan hareketle Şinasi Tekin, ki kıymetli bir filologdur, sözcüğün Toharcadan Türkçeye alındığına hükmediyor. Oysa bence tersi de pekala mümkün. Tüm (top, küme) ve tümsek sözcükleriyle bağlantı düşünülebilir. Toharlar Türklerden önceki devirde bugünkü Uyguristan’da oturan bir kavim. Türklerle aralarındaki iletişimin tek yönlü olduğunu düşünmemiz için bir neden yok.

Türkiye Türkçesinde sözcük oldukça marjinal kalmış; sadece tümen tümen (“çok fazla”) deyiminde hayatiyet gösteriyor. Buna karşılık bakıyoruz İran’a, Şah İsmail Safevi’nin Türk ağırlıklı ordusunda tümen, on bin kişilik birliğin adı. Ayrıca on bin paralık İran para biriminin adı da tümen. Türkçeden almışlar.

Osmanlı tarih yazımında tümen sadece İran ordusuna ait bir askerî birlik adı olarak geçer. 1934’te Dil Devrimi bünyesinde askerî terminoloji Öztürkçeleştirilirken, eski adı fırka olan birliğe “ne diyelim, ne diyelim? hadi bu da tümen olsun,” hesabıyla tümen adını vermişler. Oysa ful tümen mevcudu 30.000 civarıdır yanılmıyorsam.